Συνεντευξη για τηλεοραση και πολιτικη ζωη

Γιώργου Δημ.ΚΟΝΤΟΓΙΩΡΓΗ,

ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ ΣΤΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

(Ερωτήσεις για τον ΕΛΕΥΘΕΡΟ ΤΥΠΟ)



1.Από τις τελευταίες εκλογές-που πολλοί χαρακτήρισαν ως εκλογές του καναπέ-μήπως κερδισμένη ουσιαστικά βγήκε η τηλεόραση(γιατί);

Απάντηση:

Η τηλεόραση αποτέλεσε ήδη κατά την τελευταία 10ετία τον καταλύτη για μια ριζική μεταβολή του πολιτικού συστήματος.Το πολιτικό σύστημα που περιγράφει το Σύνταγμα ελάχιστη σχέση έχει με το πραγματικό πολιτικό σύστημα.Οι λεγόμενες «εκλογές του καναπέ» αποκαλύπτουν ότι έχει δημιουργηθεί μία νέα σχέση κοινωνίας και πολιτικής όπου τη θέση του τυπικά εξουσιαστικού λόγου έχει καταλάβει ο διαλεκτικός πολιτικός λόγος,του «αγελαίου» πολίτη ο πολίτης ως ατομικότητα που αντικρίζει τον πολιτικό «α-θυμικά», από απόσταση και με δυνατότητα κριτικής.Βρισκόμαστε μπροστά σε μία διεύρυνση του πεδίου της πολιτικής με κεντρικό συντελεστή της την τηλεόραση.Η πολιτική δεν παράγεται πια κατ’ουσίαν στο εσωτερικό των θεσμών που προβλέπει το Σύνταγμα αλλά στο πλαίσιο της κοινωνίας.Επομένως,κερδισμένη από την εξέλιξη αυτή θα έπρεπε να βγει η δημοκρατία.Θα έβγαινε και πραγματικά,εξολοκλήρου,εάν το μέσον της πολιτικής,η τηλεόραση,δεν λειτουργούσε ως μέσον επιχειρηματικής δράσης.Γιατί εκείνο που συμβαίνει τώρα είναι ότι το «προϊόν» της πολιτικής, που παράγει η κοινωνία, το οικειοποιούνται οι ιδιοκτήτες των ΜΜΕ,οι τηλεκράτορες, κατά το δοκούν,ανεξέλεγκτα,και δι’ίδιον όφελος.

2.Ποιο επικίνδυνη είναι νομίζετε η διαμόρφωση άποψης ή εικόνας;

Απάντηση

Η «άποψη» και η «εικόνα» στο τηλεοπτικό πεδίο είναι έννοιες αλληλένδετες. Η «άποψη» διαμορφώνεται σε σημαντικό βαθμό δια της «εικόνας»,ενώ στην «εικόνα» συντρέχει η «άποψη» που υποτίθεται ότι καταγράφει την πραγματικότητα.Ωστόσο,η «άποψη»,στο μέτρο που δεν συνάδει αντικειμενικά με την «είδηση»,προϋποθέτει ο δέκτης να είναι, λογικά ή ψυχολογικά, προδιατεθειμένος ώστε να αφομοιώσει την αντιστροφή.Η «εικόνα», αντιθέτως, υποβάλει τον δέκτη σε μια διαδικασία βίωσης του «πραγματικού» η οποία εμπεριέχει την «άποψη»,όχι ως «λόγο» αλλ’ως «σκηνική» επιλογή.Ωστε,η διαμόρφωση «άποψης» ή «εικόνας» για τα πράγματα αποτελούν όψεις του ιδίου νομίσματος,μολονότι η άρθρωσή τους μπορεί,κάτω από προϋποθέσεις, να αποδειχθεί ευεργετική.





3.Πόσο επικίνδυνη γίνεται μια είδηση όταν μετατρέπεται σε σόου;

Απάντηση

Το ερώτημα θα μπορούσε να έχει πραγματική βάση εάν ετίθετο διαφορετικά:πόσο επικίνδυνο είναι η είδηση να μεταβάλλεται από τους τηλεκράτορες σε εμπόρευμα με απροκάλυπτο στόχο την κερδοσκοπία.Πολλοί επικαλούνται την άποψη ότι τελικά αφού μέτρο για την επιτυχία ενός καναλιού ή ενός προγράμματος είναι η ακροαματικότητα, η ανταπόκριση του κοινού αποτελεί τον ασφαλέστερο δείκτη για την ορθότητα της επιλογής.Ουδέν ψευδέστερο...Πρώτον,διότι υπεισέρχεται η ιδοποίηση του μέσου,και συνεπώς η παραμορφωτική ή επιλεκτική παρέμβαση στη «διατύπωση» της έννοιας είδηση.Το κοινό δεν μπορεί να γνωρίζει εκ του σύνεγγυς την πραγματικότητα προκειμένου να υποβάλει σε κριτικό έλεγχο την «τηλεοπτική» είδηση. Δεύτερον,ακόμη και αν γνωρίζει, ουδείς του αναγνωρίζει την δυνατότητα να παρέμβει,να επιβάλει στους τηλεκράτορες κανόνες ή τη συμμόρφωσή τους με συμπεριφορές που να συνάδουν με την τυχόν «άποψή» της για τον τρόπο διαχείρισης της είδησης.Τρίτον,είναι λάθος να ταυτίζεται η ακροαματικότητα με την θετική αξιολόγηση του «θεάματος».Η ακροαματικότητα αποκαλύπτει, ενπολλοίς, τον δείκτη ζήτησης του «θέματος», κι όχι την αποδοχή του τρόπου προβολής ή διαπραγμάτευσής του.Τέταρτον,όταν η είδηση μεταβάλλεται και προβάλλεται ως θέαμα το κοινό είναι φυσικό να την προσλάβει ως θέαμα ή και ως θέαμα.Αντί θέμα του «σόου» να αποτελέσει ένα άλλο κοινωνικό γεγονός αποτελεί απλώς η πολιτική.Ώστε,ο κίνδυνος είναι διπλός:H πολιτική,από την οποία κρίνεται η ύπαρξη και η μοίρα μίας κοινωνίας, γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης και μέσον πλουτισμού για τους τηλεκράτορες.Με απλούστερη διατύπωση οι τηλεκράτορες μεταβάλλονται δια της πολιτικής σε ιδιοκτήτες της κοινωνίας,κατευθύνουν τη γνώμη της και οικειοποιούνται έτσι με άνεση το δημόσιο αγαθό.Η τηλεόραση αντί να υπηρετεί τη διαφάνεια μεταβάλλεται σε μέσον ομηρίας της πολιτικής τάξης και γιγάντωσης του παρασκηνίου.

4.Η αρρώστια,ο πόνος πουλάει περισσότερο ή έτσι οικοδομείται το άλλοθι αυτών που τον πουλάνε;

Απάντηση

Η αρρώστια,ο πόνος είναι ανθρώπινες καταστάσεις που βιώνονται καθημερινά από το άτομο και γι’αυτό προσλαμβάνονται αμεσότερα.Η τηλεόραση φέρνοντας το συμβάν στο σπίτι δημιουργεί συνθήκες αμεσότητας,το κάνει οικείο.Ο θεατής το βιώνει σαν δικό του.Η τηλεόραση στην περίπτωση αυτή δεν λειτουργεί απλώς ως «λαϊκή φυλλάδα». Επιστρατεύοντας την αμεσότητα της εικόνας εκμεταλλεύεται τον ψυχισμό του ανθρώπου,δημιουργεί προϋποθέσεις εσωτερικοποίησης του συμβάντος,ώστε με την κινητοποίηση του θυμικού να χειραγωγήσει τη βούληση του τηλεθεατή,να τον εξαρτηματοποιήσει.


5.Η επιλογή και η προτεραιότητα των ειδήσεων σ’ένα δελτίο από τι νομίζετε καθορίζεται σήμερα;’Η από τι θα έπρεπε να καθορίζεται;

Απάντηση

Σαφώς όχι από την αφιλοκερδή προσήλωση στην είδηση και στο συμφέρον ή τα ενδιαφέροντα της κοινωνίας.Αλλωστε,η επίκληση της «δημοσιογραφικής δεοντολογίας»,η οποία παλαιότερα απέβλεπε στη διασφάλιση μιας στοιχειώδους εξελεγκτικής δυνατότητας του τύπου κατέναντι της εξουσίας,σήμερα λειτουργεί περισσότερο ως μέσον «ασυλίας» και ιδιοποίησης εκ μέρους των συντελεστών των ΜΜΕ.Ο «τύπος» στο σύνολό του έχει,καταρχήν, «μεταστεγασθεί» από την περιοχή της κοινωνίας στον χώρο της εξουσίας.Στο πλαίσιο αυτό,οι ειδήσεις ενπολλοίς «αναδιαμορφώνονται» είτε με γνώμονα την υποτιθέμενη ακροαματικότητα είτε υπό το πρίσμα των συμφερόντων και των βλέψεων των συντελεστών των ΜΜΕ.Δεν μπορεί,τέλος,να αγνοηθεί η σχετική άγνοια του δημοσιογραφικού κόσμου για το περιεχόμενο της είδησης (για παράδειγμα,ως προς την έννοια και τις διαστάσεις της πολιτικής για την οποία έχει απλώς εμπειρική άποψη).Εάν σε όλα αυτά συνεκτιμήσουμε το μοναδικό στον κόσμο φαινόμενο ο έλληνας δημοσιογράφος να θεωρεί εαυτόν και αυθεντικό πολιτικό αναλυτή ώστε να υποκαθιστά και στη λειτουργία αυτή την επιστημονική αρμοδιότητα, αντιλαμβάνεται κανείς γιατί ο δείκτης της πολιτικής ρευστότητας τροφοδοτείται τόσο έντονα από τα συμβαίνοντα στο τηλεοπτικό ιδίως τοπίο της ενημέρωσης.

6.Αν ζούσατε σε μια άλλη χώρα..........

Απάντηση

Εκείνο που χαρακτηρίζει τον Ελληνα είναι η έλλειψη αυτοεκτίμησης που ενπολλοίς οφείλεται στην απουσία αυτογνωσίας και εμβάθυνσης στη φύση του σύγχρονου κόσμου.Το εντυπωσιακό,που ξεχωρίζει την Ελλάδα από τις άλλες χώρες,είναι η έντονη πολιτικοποίηση της κοινωνίας.Η πολιτικοποίηση αυτή οφείλεται στο γεγονός ότι η ελληνική κοινωνία όχι μόνο δεν διήλθε ποτέ από τη δουλοπαροικιακή φεουδαρχία αλλά και βίωσε εξολοκλήρου το μοναδικό ανθρωποκεντρικό κοσμοσύστημα που γνώρισε ο κόσμος.Το γεγονός αυτό δημιουργεί για την Ελλάδα ένα θεμελιώδες συγκριτικό πλεονέκτημα σε σχέση με τις άλλες χώρες που όμως επειδή την απομακρύνει από το πρότυπο-τις δυτικοευρωπαϊκές χώρες- αντί να το κεφαλαιοποιήσει,την κάνει να αισθάνεται μειονεκτικά. Εφαρμόζοντας τη γενική αυτή παρατήρηση στην περίπτωση της τηλεόρασης διαπιστώνουμε ότι ενώ στις άλλες χώρες η σχετική υπανάπτυξη της πολιτικής την συντηρεί ως μέσον ενημέρωσης (της κοινωνίας για τα πεπραγμένα της πολιτικής εξουσίας),στην Ελλάδα λειτουργεί ως ουσιαστικό πεδίο (παραγωγής) πολιτικής. Αντί λοιπόν να θεσμοθετή- σουμε την τηλεόραση ως πεδίο της πολιτικής και συνεπώς να την ενσωματώσουμε στο πολιτικό σύστημα (να εφαρμοσθεί και γι’ αυτήν η δημοκρατική αρχή),την αντιμετωπίζουμε ως μέσον ενημέρωσης, με το επιχείρημα ότι αυτό λέει ο ευρωπαϊκός «κανόνας».Η αντίφαση ακριβώς αυτή εξηγεί και την καθόλα υπαρκτή ρευστότητα στο πολιτικό σκηνικό και φυσικά την προκλητική παρουσία των τηλεκρατόρων στην πολιτική ζωή της χώρας.
9 Οκτωβρίου 1996