Ο Πρόλογος του Γ.Κοντογιώργη στο έργο της Μ.Κενέ, Η αντιπροσωπευτική πολιτεία στην πόλη κράτος

Ο Πρόλογος του Γ.Κοντογιώργη στο έργο της Μαρίας Κενέ, Η αντιπροσωπευτική πολιτεία στην πόλη κράτος, Εκδόσεις Αρμός, 2016

Το έργο αυτό της Μαρίας Κενέ επιχειρεί να ρίξει φως σε μια εντελώς άγνωστη πτυχή της πόλης κράτους, η οποία αφορά στην τυπολογία των πολιτειών που αναδύθηκαν με την είσοδο της στην ανθρωποκεντρική εποχή. Αναφέρομαι στην αντιπροσωπευτική πολιτεία.

Γνωρίζουμε, στο βαθμό που ο νεοτερικός άνθρωπος διαθέτει τις προσλαμβάνουσες παραστάσεις, την τυραννία, την ολιγαρχία, που όμως δεν είναι ουσιαστικά πολιτεία, και τη δημοκρατία. Η αντιπροσώπευση απουσιάζει ολοκληρωτικά από την τυπολογία αυτή.

Από μια άποψη, η απουσία της αντιπροσώπευσης μεταξύ των πολιτειών της πόλης οφείλεται στο γνωσιολογικό έλλειμμα της νεοτερικότητας. Έλλειμμα που δεν της έχει καν επιτρέψει, μέχρι σήμερα, να παρακολουθήσει την τυπολογία που εγκαθίδρυσε η ελληνική γραμματεία. Δεν είναι τυχαίο ότι η επιστήμη της εποχής μας συγχέει ανεπιγνώστως την αντιπροσώπευση με τη δημοκρατία, πολλώ δε μάλλον αγνοεί το τυπολογικώς ανήκειν της νεοτερικής πολιτείας στις προ-αντιπροσωπευτικές πολιτείες, ορίζοντάς την εντούτοις ως αντιπροσωπευτική και δημοκρατική.

Από την άλλη όμως η αντιπροσώπευση απουσιάζει ουσιαστικά και από την ελληνική γραμματεία. Το γεγονός αυτό, πρέπει να αποδοθεί στο ότι συνεθλίβη ως έννοια υπό το βάρος της σύγκρουσης μεταξύ Ολιγαρχών και Δημοκρατών, οι οποίοι ως κοινωνικο-πολιτικές παρατάξεις σηματοδότησαν τη διαμάχη για την πολιτεία που θα κατοχύρωνε την ηγεμονία τους. Κατά τούτο, η αντιπροσώπευση δεν διακρίθηκε ως ξεχωριστή πολιτεία, αφού την διεκδίκησαν τόσο οι ολιγαρχικοί όσο και οι δημοκρατικοί, σε αντίστοιχες φάσεις της εξέλιξής τους.

Παρολ'αυτά, η αντιπροσωπευτική πολιτεία δεν είναι άγνωστη στους στοχαστές της πόλης. Ο Αριστοτέλης μας πληροφορεί ότι ο Σόλων, εκλέχθηκε μεν ως ηγέτης για συγκεκριμένη περίοδο, προέβη όμως σε δύο κρίσιμες μεταρρυθμίσεις που χάραξαν μακροχρόνια την εξέλιξη της Αθήνας. Εγκαθίδρυσε την αντιπροσωπευτική πολιτεία, ευθύς αμέσως μετά την επιβολή του μέτρου της σεισάχθειας, προκειμένου να εμποδίσει τους ιδιοκτήτες του συστήματος της νομισματικής οικονομίας (τους Ολιγάρχες) να επανέλθουν στην ηγεμονία της πόλης, ανατρέποντας ξανά τους συσχετισμούς εις βάρος της κοινωνίας.

Οπωσδήποτε η αντιπροσώπευση αξιολογήθηκε  ως μεταβατική πολιτεία από τη μοναρχία στην ολιγαρχία/δημοκρατία. Απαντάται όμως τόσο στο περιβάλλον της μετριοπαθούς ολιγαρχίας (πριν από την «μικρή δημοκρατία»), όσο και ως διεκδίκηση των λαϊκών στρωμάτων πριν από τη μετάβαση στη δημοκρατία. Ο Αριστοτέλης, όταν αναφέρεται στην αντιπροσώπευση, που δεν προσημειώνεται από τον τιμηματικό περιορισμό του σώματος της κοινωνίας των πολιτών, την προσεγγίσει ως φιλολαϊκή, αφού εισάγει τον δήμο στην πολιτεία με την ιδιότητα του εντολέα. Αντιθέτως, όταν η αντιπροσώπευση συνδυάζεται με τον περιορισμό της πολιτειότητας, την ταξινομεί αναντιλέκτως στις ολιγαρχίες. Η αντιπροσώπευση αποτέλεσε στην πραγματικότητα τη γέφυρα ανάμεσα στις δύο παρατάξεις και υπηρέτησε τους συσχετισμούς σε μια ορισμένη μεταβατική περίοδο από την αυστηρή ολιγαρχία στη δημοκρατία. 

Η Μαρία Κενέ διερευνά συστηματικά τα θεμέλια, το σκοπό, τους θεσμούς της αντιπροσωπευτικής πολιτείας, τις συνθήκες που υπαγόρευσαν τη γένεση της στον ιστορικό χρόνο των πόλεων. Εξετάζει επίσης την αντιπροσώπευση σε συγκριτική βάση με τις πολιτείες που προηγήθηκαν καθώς και με εκείνες που την ακολούθησαν, καταγίνεται με την ιδιαίτερη φύση τους, για να καταδείξει τις διαφορές τους, αλλά και προκειμένου να την ταξινομήσει γνωσιολογικά, εξ επόψεως εξελικτικής τυπολογίας. 

Η ανάδειξη του αντιπροσωπευτικού φαινομένου στο περιβάλλον της πόλης, θα οδηγήσει την Μαρία Κενέ σε μια καθόλα αναγκαία συγκριτική δοκιμασία με το κρατούν πλην όμως μοναδικό πολιτειακό σύστημα της εποχής μας. Σύγκριση, η οποία την οδηγεί αναπόφευκτα στο συμπέρασμα ότι το σημερινό πολιτικό σύστημα είναι επιεικώς προ-αντιπροσωπευτικό και κατά κυριολεξία μια εκλόγιμη μοναρχία με αυστηρή  ολιγαρχική θεμελίωση. 

Υπό το πρίσμα αυτό, εκτιμώ ότι το έργο της κυρίας Κενέ παρουσιάζει μια πολυσήμαντη πρωτοτυπία: για τη διαλεύκανση καίριων πτυχών της πόλης και της εξελικτικής της γενεαλογίας, για την κατανόηση θεμελιωδών παραμέτρων της εποχής μας, για την ίδια την γνωσιολογία των πολιτειών. Κατά τούτο, εκτιμώ ότι το έργο αυτό αποτελεί μια  ανοιχτή πρόκληση, πρόσφορη για έναν γόνιμο προβληματισμό, ικανό να δώσει απαντήσεις σε σημαίνοντα ζητήματα της εποχής μας και του μέλλοντος. Πολλώ μάλλον αφού η εποχή μας, μη διαθέτουσα το αναγκαίο εξελικτικό βάθος και τις γνωσιολογική ωριμότητα που απαιτεί το διακύβευμα, είναι βυθισμένη στην απόλυτη σύγχυση σε ό,τι αφορά στο πεδίο των εννοιών και την απόλυτη άγνοια σχετικά με το μέλλον της εποχής μας. 

Η συγγραφέας ακολουθεί στο ερευνητικό της διάβημα, εκ του σύνεγγυς, την κοσμοσυστημική γνωσιολογία, με την οποία διαλέγεται με άνεση και κριτικό πνεύμα. Προπαντός όμως παραμένει προσηλωμένη στην αποδεικτική δύναμη των πηγών, προκειμένου να επαληθεύσει τις υποθέσεις της. Το ανά χείρας έργο της κυρίας Κενέ στην αρχική του μορφή αποτέλεσε την διδακτορική της διατριβή, την οποία υποστήριξε στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και η οποία τιμήθηκε με την ανώτατη διάκριση. Θα ήταν όντως λυπηρό το έργο αυτό να παραμείνει στην αφάνεια και να μην γίνει κτήμα του ευρύτερου κοινού και της επιστήμης. Εξού και οφείλονται ευχαριστίες στον Αρμό που ανέλαβε την έκδοσή του.

https://www.politeianet.gr/books/9789605279608-kene-maria-armos-i-antiprosopeutiki-politeia-stin-poli-kratos-265777

Η αντιπροσωπευτική πολιτεία γεννήθηκε και θεμελιώθηκε στην ελληνική πόλη του 7ου και 6ου αιώνα π.Χ. Η εμφάνισή της σηματοδοτεί την είσοδο του ατόμου στην ανθρωποκεντρική κοινωνία. Μέσα από τη μελέτη της οργάνωσης του κράτους, της λειτουργίας των θεσμών και της πολιτικής που εφαρμόστηκε, επιδιώκεται η παρουσίαση του προ-κλασικού πολιτικού συστήματος, όπως αυτό εξελίχθηκε μέσα από τα στάδια της αντιπροσώπευσης. Ταυτόχρονα, διερευνάται η οικονομική, κοινωνική και πολιτική αλλαγή, την οποία βίωσε η κοινωνία της πόλης-κράτους, προτού καταλήξει στη δημοκρατία και στην ολοκλήρωση της ανθρωποκεντρικής κοινωνίας.
Στη βάση μιας διαφορετικής προσέγγισης και ερμηνείας από εκείνη της νεοτερικότητας, αναφορικά με τη λειτουργία και τη φύση των πολιτικών συστημάτων, προκύπτει πλήθος ερωτημάτων... Ποιο είναι το εύρος των δικαιωμάτων και των ελευθεριών του ατόμου στη σύγχρονη κοινωνία; Τι είδους πολίτης είναι; Κατά πόσον είναι εύλογο ένα εξουσιαστικό σύστημα να ταυτίζεται με τη δημοκρατία της κλασικής περιόδου; Μήπως η ταύτιση της προ-αντιπροσώπευσης με τη δημοκρατία παραβλέπει σημαντικά στοιχεία, όπως η πολιτική ευθύνη και η πολιτική ελευθερία του ατόμου, τα οποία απουσιάζουν σήμερα από την πολιτική διαδικασία;
Τα παραπάνω και άλλα συναφή ζητήματα επιχειρεί να απαντήσει το βιβλίο με μια σύντομη συγκριτική προσέγγιση του κράτους-έθνους με την πόλη-κράτος, μέσα από τις αναλογικές προβολές του αρχαίου αντιπροσωπευτικού συστήματος στο σύγχρονο. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)