Γιώργος
Κοντογιώργης
Δηλώνω
εξαρχής ότι το σημερινό πολιτικό σύστημα είναι αναχρονιστικό και συνάμα
αντιδραστικό. Είναι αναχρονιστικό, διότι ανάγεται στις διανοητικές επεξεργασίες
και ανάγκες του 18ου αιώνα, όταν οι ευρωπαϊκές κοινωνίες αγωνιούσαν να
αποτινάξουν τη φεουδαρχία. Επομένως, δεν απαντά στα σημερινά προβλήματα, ούτε
ανταποκρίνεται στις πραγματικές συνθήκες. Είναι αντιδραστικό, διότι
χρησιμοποιείται ως όχημα για να εμποδιστεί η κοινωνία να χειραφετηθεί, να πάρει
τη μοίρα της στα χέρια της, και κυρίως για να ποδηγετηθεί από τη διεθνή των
αγορών. Από την άλλη, η νεοτερικότητα, από άγνοια αλλά και από βαθιά ολιγαρχική
αφετηρία, επιχειρεί να το νομιμοποιήσει, διατεινόμενη ότι πέτυχε το θαύμα: ότι
το σημερινό σύστημα είναι και αντιπροσωπευτικό και δημοκρατικό, τη στιγμή που
δεν είναι ούτε το ένα ούτε το άλλο, και πάντως τα δύο αυτά συστήματα είναι
ασύμβατα μεταξύ τους.
Τι είναι δημοκρατία;
Στη
δημοκρατία το πολιτικό σύστημα ανήκει στην κοινωνία των πολιτών, η οποία έτσι
γίνεται συστατικός θεσμός της πολιτείας, δήμος. Συγχρόνως, η κοινωνία των
πολιτών κατέχει όλη την πολιτική αρμοδιότητα, αυτοκυβερνάται. Στον αντίποδα,
στις μέρες μας, το πολιτικό σύστημα το κατέχει το κράτος, στο σύνολο του, και
μαζί την πολιτική κυριαρχία. Η κοινωνία στη δημοκρατία είναι δήμος, σήμερα
είναι ένας απλός (εξω-πολιτειακός) ιδιώτης. Η δημοκρατία διαφέρει, επίσης, από
την αντιπροσώπευση. Και τις δύο αυτές πολιτείες η κοινωνία των πολιτών είναι
δήμος, θεσμός/μέτοχος της πολιτείας. Όμως, στην αντιπροσώπευση κατέχει μόνο την
ιδιότητα/τις αρμοδιότητες του εντολέα, ενώ οι αρμοδιότητες του εντολοδόχου
ανήκουν στον φορέα της πολιτικής εξουσίας. Εξού και δεν γίνεται στην ίδια χώρα
να συνυπάρξουν αντιπροσώπευση και δημοκρατία.
Γιατί επικαλούμαστε τη δημοκρατία;
Γιατί τόση
εμμονή της εποχής μας να δηλώνει αυτάρεσκα ότι το σύστημά της είναι δημοκρατία,
ενώ δεν είναι; Τι ανώτερο έχει η δημοκρατία από τα άλλα πολιτεύματα, ώστε
θέλουμε να αισθανθούμε ή έστω να δείξουμε ότι το κατέχουμε; Θα αναφέρω δύο από
τους κύριους λόγους. Ο ένας αφορά σ' αυτό που έρχεται να εμπραγματώσει η
δημοκρατία. Την καθολική (ατομική, κοινωνική και πολιτική) ελευθερία. Ο σκοπός
αυτός της δημοκρατίας σήμερα περνάει απαρατήρητος, διότι οι αξίες της εποχής
μας περιορίζονται μόνο στην ατομική ελευθερία. Είμαστε έτοιμοι να ξεσηκωθούμε
εάν μας περιορίσουν την ατομική μας διαθεσιμότητα, στην ιδιωτική μας ζωή, και
ορισμένα κοινωνικοπολιτικά δικαιώματα. Όμως, κανείς δεν αισθάνεται μη ελεύθερος
στο κοινωνικο-οικονομικό και πολιτικό πεδίο, όπου αποφασίζουν άλλοι, οι
ιδιοκτήτες των αντίστοιχων συστημάτων (του οικονομικού και του πολιτικού), για
τη ζωή του.
Ο άλλος
λόγος, έχει να κάνει με τους συσχετισμούς δυνάμεων που διαμορφώνουν το
περιβάλλον της ζωής μας. Εάν η κοινωνία σήμερα έχει περιέλθει σε μειονεκτική
θέση, με αποτέλεσμα να χάνει και τα ολίγα που κατέκτησε τις προηγούμενες
δεκαετίες με πολλούς αγώνες, οφείλεται στο γεγονός ότι η μεν ίδια βρίσκεται
εκτός πολιτείας, η δε οικονομία (με τη μορφή της αγοράς) έχει κερδίσει μια
συντριπτική υπεροχή ισχύος. Έτσι, η αγορά έθεσε σε ομηρία την πολιτική τάξη και
δι' αυτής το κράτος και τις αποφάσεις του. Η σχετική ισορροπία μεταξύ
κοινωνίας, κράτους και αγοράς, που είχε διαμορφωθεί στο παρελθόν, έχει
ολοκληρωτικά ανατραπεί.
Πώς θα αποκατασταθεί η ισορροπία;
Προφανώς όχι
με όχημα το παρόν πολιτικό σύστημα, ούτε με τους παραδοσιακούς τρόπους
πολιτικής δράσης. Διαπιστώνουμε καθημερινά την αναποτελεσματικότητα της
«πολιτικής του δρόμου», όπως και την ολοένα μεγαλύτερη εξάρτηση των φορέων του
πολιτικού συστήματος από το «διακύβευμα» των αγορών. Άλλωστε, οι πολιτικές
ηγεσίες δεν κρύβουν ότι έχουν τάξει ως σκοπό της πολιτικής του κράτους το
συμφέρον των αγορών και όχι το κοινωνικό συμφέρον. Για να είμαι ακριβής, οι
ίδιοι οι θεμελιώδεις χάρτες εντέλλονται όπως οι πολιτικοί πολιτεύονται με
γνώμονα τη «συνείδηση» τους και όχι το κοινό συμφέρον.
Να
υποθέσουμε άτι η λύση εντοπίζεται στην εγκαθίδρυση της δημοκρατίας; Προφανώς
όχι. Για τον πολύ απλό λόγο ότι η δημοκρατία δεν είναι εφικτή στις μέρες μας.
Αποτελεί την πολιτεία της κοινωνικής ωριμότητας και όχι της βρεφικής φάσης που
διέρχεται ο κόσμος της εποχής μας. Όπως ο ατομικός άνθρωπος δεν μπορεί εξ
αποφάσεως να μεταβεί από την ηλικία των δέκα ετών σε εκείνη των εξήντα ή των
εβδομήντα, έτσι και οι κοινωνίες.
Η βιολογία
των συγχρόνων κοινωνιών μάς καλεί να σκεφθούμε πάνω στο ζήτημα της μετάβασης
τους από το μη αντιπροσωπευτικό πολιτικό σύστημα, που βιώνουμε, στην
αντιπροσώπευση . Από τη στιγμή που η κοινωνία θα εγκατασταθεί στο εσωτερικό της
πολιτείας και θα λειτουργήσει ως εντολέας, οι κοινωνικοί συσχετισμοί, που
υπαγορεύουν τις πολιτικές αποφάσεις, θα ανατραπούν δραματικά υπέρ της. Θα
έλεγα, μάλιστα, ότι αρκεί γι' αυτό μια προσομοίωση αντιπροσώπευσης, που θα
έδινε στην κοινωνία των πολιτών τη δυνατότητα του «ελέγχειν» και του
«ευθύνεσθαι» της πολιτικής τάξης. Η αρμοδιότητα αυτή, σε συνδυασμό με την
εκλογική νομιμοποίηση του πολιτικού προσωπικού, θα της επέτρεπε, αντί να
χτυπάει έξωθεν την πόρτα της εξουσίας, να ανοίξει, έστω κατά μικρόν, μια
χαραμάδα παρουσίας στο εσωτερικό της, με ασύμμετρες επιπτώσεις. Οι αγορές, και
μαζί τους πια η πολιτική τάξη, γνωρίζουν ότι η αντιπροσωπευτική μετάλλαξη της
πολιτείας αποτελεί τη μείζονα απειλή για τα συμφέροντα τους. Εξού και η
κοινωνία των πολιτών έχει εξελιχθεί στον πρωταρχικό τους αντίπαλο.
Κατά τούτο,
εκτιμώ ότι ο πόλεμος των εννοιών -και όχι των ιδεών- θα είναι αδυσώπητος στο
προσεχές διάστημα. Διότι από αυτόν θα κριθεί, σε σημαντικό βαθμό, ο χρόνος
ανασυγκρότησης του πολιτικού προτάγματος της κοινωνίας, η απελευθέρωσή της από
τα στερεότυπα που την θέλουν εγκιβωτισμένη στον ιδιωτικό χώρο, μακράν του
πολιτειακού κέντρου, όπου λαμβάνονται οι αποφάσεις για τη μοίρα της.
5 σχόλια:
Όλα σωστά και ενδιαφέροντα αυτά που γράφεται και στο παρόν άρθρο σας και στο πρόσφατο με τον κ. Ξαρχακο. Δεν γράφετε όμως με πιο τρόπο μπορούν να γίνουν αυτά. Όλος ο κόσμος αυτό περιμένει να ακούσει από μη πολιτικούς πως θα μπορέσει να απαγκιστρωθεί από τη τρέχουσα πολιτική κατάσταση, αλλά μάταια. Διαβάζει τα άρθρα σας, τα ξαναδιαβάζει αλλά το πως δε μπορεί να δει πουθενά για το πως θα το πετύχει.
Η κοινωνία των πολιτών έχει αναδειχθεί στον πρωταρχικό και μείζονα εχθρό του συνόλου της πολιτικής τάξης.
Πως μπορεί να προσεγγίσει κανείς αυτή την κοινωνία των πολιτών και πως μπορεί να βοηθήσει για να βοηθηθεί άμεσα και ο ίδιος. Ο απλός λαός. .
Η κοινωνία των πολιτών κατεβαίνει σαν κόμμα στις μεθαυριανές εκλογές; Αν όχι, τότε, συγνώμη που θα το πω, τα όσα γράφετε είναι για να δείξετε πόσο δεινός συγγραφέας είστε. Και Είστε πραγματικά. Θεωρητικοί για το πώς θα σωθεί η Ελλάδα υπάρχουν πολλοί. Αλλά στην κατάσταση που βρισκόμαστε οι θεωρίες δε μας σώζουν.
Αν έχετε να πείτε κάτι πρακτικό και εφαρμόσιμο για την παρούσα κατάσταση γράψτε το. Θα περιμένω να το διαβάσω όπως και άλλοι αναγνώστες σας που δεν ξέρουν τι να ψηφίσουν.
@ 1. Ο/Η Ανώνυμος
Αν ο Γ. Κοντογιώργης, που πρεσβεύει την ελευθερία (την ατομική, την κοινωνική και την πολιτική) και αναλύει τις ανθρώπινες συντεταγμένες κοινωνίες υπό το πρίσμα της εξελικτικής προσέγγισης, πρότεινε τί θα ψηφίσουμε, εμείς τα μέλη της κοινωνίας των πολιτών, θα ήταν απλώς και μόνο ένας «άλλος θεωρητικός μεταξύ των πολλών», έστω «δεινός συγγραφέας»; Δεν θα είχε μεθοδεύσει ώστε να είναι μέρος του συστήματος, και δή ιδιαίτερα σήμερα πολιτευμένος; Θα ήταν όμως ακόμη ο Γ. Κοντογιώργης που γράφει και διαβάζετε;
Αντιστρόφως, αν εμείς, τα μέλη της κοινωνίας των πολιτών, αναμένουμε, προσδοκούμε, όπως δείχνετε, στις σαφείς ή σιβυλλικές κατευθύνσεις, του, ή ενός, Γ. Κοντογιώργη, λέτε να είμαστε ώριμοι να συντάξουμε το δήμο της δημοκρατίας;
Το ερώτημα που εγείρει ο πρώτος "Ανώνυμος" είναι σημαντικό. Εξίσου ενδιαφέρουσα θεωρώ την παρέμβαση του δεύτερου "Ανώνυμου", η οποία κάνει ουσιαστικά περιττή την όποια δική μου εξήγηση. Αισθάνομαι εντούτοις την ανάγκη να προβώ στη διευκρίνηση ορισμένων ζητημάτων που με αφορούν. Είναι προφανές ότι δεν αποδέχομαι τον ρόλο του "καθοδηγητή" ή, έστω, του "κατηχητή" της κοινωνίας. Ο ρόλος αυτός είναι χειραγωγητικός και γι'αυτό τον "κατέχουν" τα κόμματα. Ο δικός μου ρόλος είναι να "φωτίζω", στο μέτρο που μπορώ, τον πολίτη, να του εισφέρω έναν προβληματισμό για να σκεφθεί και να επιλέξει μόνος του. Τι του λέω λοιπόν: Να συνειδητοποιήσει ποιά είναι η πρωτογενής αιτία της κρίσης και ποιός είναι ο παραγωγός της. Τι οφείλει να αντιτάξει απέναντι στον υπαίτιο των δεινών της, προκειμένου να αναστρέψει τη ροή των συσχετισμών και, συνακόλουθα, των εξελίξεων. Να αναζητήσει, επομένως, τρόπους να συγκροτήσει και να επιβάλει τη συλλογικότητά του απέναντι στην πολιτική εξουσία. Να αντιληφθεί ότι οι παραδοσιακοί τρόποι (διαδηλώσεις κλπ) έχουν πάψει να παράγουν πολιτικό αποτέλεσμα. Επιπλέον, επισημαίνω ότι είναι εξαιρετικά σημαντικό ο πολίτης να αποκτήσει συνείδηση τού πού πρέπει (και γιατί) να οδηγήσει τα πράγματα. Με άλλα λόγια, του εξηγώ ότι για να κατανοήσει τι συμβαίνει γύρω του, οφείλει να επανέλθει στις έννοιες, να επανεξετάσει τις βεβαιότητές του για το πολιτικό σύστημα, να πάψει να αναγνωρίζει τη δημοκρατία σ'αυτό. Έτσι θα αντιληφθεί ότι, αντί να διαμαρτύρεται που οι πολιτικοί δεν εναρμονίζουν τις πολιτικές τους με το συμφέρον της κοινωνικής συλλογικότητας, θα πρέπει να αξιώσει να αλλάξει το σύστημα, ώστε να γίνει συστατικό μέρος του. Με τον τρόπο αυτόν, θα υπαγορεύει στην πολιτική εξουσία την βούλησή του. Στο τελευταίο μου βιβλίο -και πριν από αυτό σε πολλά άλλα- έχω επεξεργασθεί αυτήν την προβληματική και έχω υποδείξει τρόπους "δήλωσης", από την πλευρά της κοινωνίας, της συλλογικότητάς της.
Για τις εκλογές συγκεκριμένα, υπάρχει ένα μικρό αλλά σημαντικό περιθώριο να λειτουργήσει ο πολίτης εξαναγκαστικά και όχι απλώς ως διαμαρτυρόμενος ή τιμωρός. Να απόσχει από κάθε συγκέντρωση, να πάψει δηλαδή να συμπεριφέρεται ως εθελόδουλος χειροκροτητής των δυναστών του και, στο μέτρο που γνωρίζει ότι οι νόμοι (ο εκλογικός κλπ) και οι πρακτικές των κομμάτων παραβιάζουν το Σύνταγμα, να αναγκάσει το πολιτικό προσωπικό σε "κατ'οίκον περιορισμό". Σε ό,τι αφορά στην άσκηση της ψήφου δεν νομίζω ότι χρειάζεται να πω εγώ στον πολίτη ότι έχει χρέος να "μηδενίσει" τους πρωταιτίους, τους υποψηφίους του ΠΑΣΟΚ αφού φέρουν τη μεγαλύτερη ευθύνη για τις εξελίξεις. Δεν χρειάζεται επίσης να πω κάτι περισσότερο ως προς τον τρόπο που πρέπει να προσεγγίσει τα κόμματα, αφού διαπιστώνω ότι "μνημονιακές" και "αντι-μνομονιακές" δυνάμεις διαγκωνίζονται πάνω στο πτώμα της ελληνικής η κοινωνίας, διαπληκτίζονται δηλαδή για το σύμπτωμα, γιατί όλοι συμφωνούν να μην αναφέρουν λέξη για την άρση των αιτίων που οδήγησαν στο μνημόνιο. Έχω αναλύσει διά μακρών ότι η επιλογή αυτή οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια στο βάθεμα της καταστροφής και στη διαιώνιση του αδιεξόδου. Αυτό σημαίνει λοιπόν ότι η κοινωνία δεν έχει άλλη επιλογή από το να επισπεύσει με την ψήφο της την κατάρρευση της δυναστικής κομματοκρατίας, αφού είναι προφανές ότι η τελευταία δεν παρέχει δείγματα πρόθεσης να αλλάξει πορεία και τρόπο που σκέφτεται. Επίσπευση, που είναι εφικτή με την όσο γίνεται μεγαλύτερη διασπορά της ψήφου, ώστε να καταδειχθεί στην πολιτική τάξη ότι δεν της παρέχεται εκλογική νομιμοποίηση -που τόσο επιζητεί- και, συγχρόνως, ότι αποδοκιμάζονται οι πολιτικές της; Εξακολουθώ όμως να επιμένω ότι την επόμενη μέρα πρέπει η κοινωνία των πολιτών να αναλάβει "συλλογικές" πρωτοβουλίες, να λειτουργήσει πολιτικά ως "δημο-αλυσίδα", έτσι ώστε να κάνει πιεστικά αισθητή την ανάσα της στο σύνολο της πολιτικής τάξης. Μόνο εάν η κοινωνία πολιτευθεί "εξαναγκαστικά" προς αυτήν μπορεί να ελπίζει. Ώστε, συντρέχουν σήμερα: (α) η κοινή βάση της συλλογικής συσπείρωσης και (β) η στοχοποίηση του υπαιτίου της κρίσης. Είναι καιρός η κοινωνία να στοχασθεί για το πώς της αλλαγής της πορείας της χώρας, δηλαδή της άρσης των αιτίων της κρίσης, και για το τί θα μπει στη θέση του παρόντος καθεστώτος ώστε να πορευθεί στο μέλλον που της αξίζει. Στα ερωτήματα αυτά δίνω απαντήσεις στο έργο μου. Απομένει στην κοινωνία να τα συνεκτιμήσει ή, ενδεχομένως, να βρει άλλα, να δημιουργήσει τους όρους της κοινωνικής συλλογικότητας. Παίρνοντας τη σκυτάλη της συλλογής της μοίρας, θα δημιουργήσει το "κενό πολιτικής", το οποίο θα καλύψουν στη συνέχεια οι υγιείς δυνάμεις, που θα απελευθερωθούν από τα σπλάχνα της και, οπωσδήποτε, θα προσομοιάζουν στην Ελλάδα του πολιτισμού που αντιπροσωπεύει και όχι της δυναστικής ασχήμιας που την κατέχει.
Μερικές φορές τα σχόλια περιττεύουν.
Θα πω μόνο,πως στην Ελλάδα των τίτλων και της ευκολίας για κριτική από όλους,αυτο που λείπει,είναι η βούληση.και αυτή την έχετε κ.καθηγητά!
Και αυτή η βούληση,δε μας είναι άχρηστη επειδή δεν ανήκετε στα πολιτικά πράγματα με την ιδιότητα του πολιτικού.Ευτυχώς για εσάς και για εμάς, που δεν την έχετε,διότι αυτό σας δίνει μεγαλύτερη αακόμη αξία.
Αυτό που πρέπει να κάνουμε όσοι διαβάζουμε τα γραπτά του Κοντογιώργη,είναι όχι να ρωτάμε,πώς θα υλοποιηθούν οι προτάσεις του,αλλά τί είναι αυτό που τον ωθεί ίσως να τις κάνει.Τότε ίσως και να καταφέρουμε να φτάσουμε στο ποθούμενο.
Δημοσίευση σχολίου