Γιώργος Κοντογιώργης, Ο Ξαρχάκος ως οικουμενικός δημιουργός

(Δημοσιεύθηκε στην Καθημερινή της Κυριακής, 9/10/2011, στο ειδικό αφοέρωμα για τον συνθέτη)

Ο Σταύρος Ξαρχάκος ταξινομείται, μαζί με τους Χατζιδάκι και Θεοδωράκη στη χορεία των μεγάλων δημιουργών της σύγχρονης ελληνικής μουσικής γραμματείας. Όπως κάθε μεγάλος δημιουργός ο Ξαρχάκος στέκει με σεβασμό και θαυμασμό ενώπιον της μουσικής ιδιοφυίας του "κοινού λαού", του οποίου το έργο το προσεγγίζει ως ζωοποιό αισθητήρα της έμπνευσής του αλλά και ως πηγή εναρμόνισης του βάθους του ιστορικού χρόνου με τον σύγχρονο κόσμο. Κινείται με την ίδια άνεση στην απλή λαϊκή μουσική παράδοση και στην ορχηστρική δημιουργία. Διαθέτει μια μοναδική ικανότητα να πρωτοτυπεί με γνώμονα τον "λαϊκό" ή τον "δημοτικό" ήχο και, μάλιστα, να τον μεταλλάσσει σε ορχηστρική μυσταγωγία. Ο συνθέτης, αν και δηλώνει, ορθώς, ότι "εν αρχή ην ο ήχος και όχι ο λόγος", μέσα από εξαίσιες μουσικές παρόδους δημιουργεί τις γέφυρες στην πολιτισμική πολυσημία του Έλληνα λόγου, ο οποίος έτσι μεταλλάσσεται σε μυθολογία φωτός.

Το έργο του Ξαρχάκου είναι βαθιά πολιτικό. Η θεματική του αλλά και η συνοίκησή του με τον ιστορικό χρόνο φέρνει τον δημιουργό του αντιμέτωπο με τον ελληνικό ιδεότυπο του κοινωνικού ανθρώπου, την ελευθερία. Η ελευθερία, ως αυτονομία, συνδυάζεται με το "είναι" της αισθητικής, λειτουργεί ως δεξαμενή ανίχνευσης του αγωνιώδους ερωτήματος της ταυτότητας. Μέσα από το μουσικό του ιδίωμα ο Ξαρχάκος μας δείχνει ότι η ελληνική ταυτότητα είναι βαθέως ορίζοντα "τρόπος" του βίου και, συγχρόνως, συνεκτική παράμετρος της πολυσημίας των εκφράσεων. Η αντίθεση ακριβώς αυτή, μεταξύ του Έλληνα "τρόπου", που ορίζει την ελληνική ελευθερία, και του "τρόπου" του νεοέλληνα, που μηρυκάζει εγκιβωτισμένος ως άθυρμα στο κράτος, είναι που κάνει να αναβλύζει στο έργο του διάχυτος ο θυμός της ιστορίας.         Ο Σταύρος Ξαρχάκος αισθάνεται έγκλειστος στη "νεοελληνική" φυλακή, η οποία έχει τάξει ως αποστολή της να καταπνίγει κάθε ανάσα πρωτοτυπίας. Η αναδρομή στην ελληνική μεγαλουργία λειτουργεί λυτρωτικά και, συγχρόνως, ως δικλείδα αντίστασης στο ανοίκειο. Θα έλεγα, με άλλα λόγια, ότι το έργο του Ξαρχάκου, εμπνευσμένο και πολυσήμαντο, αποδίδει την προσωπική αγωνία ενός δημιουργού, ο οποίος διαλέγεται με τους ήχους των ανθρώπινων, με την αισθητική των πραγμάτων, ταξιδεύοντας στο άπειρο του μουσικού χρόνου και τόπου. Κατά τούτο, ο Ξαρχάκος είναι οικουμενικός, ξεπερνάει, θα έλεγα διαχέει τα ελληνικά σύνορα, στην οικουμένη. Διευκρινίζει τις αρετές του ελληνικού μουσικού πολιτισμού και, συγχρόνως, οικοδομεί, με ήχο και λόγο, μια μουσική πανδαισία, που φέρνει τη σφραγίδα της ευφυούς συνάντησης των πηγών με την πρωτοτυπία του δημιουργού.

Συνοδό του μεγάλου δημιουργού χάρισμα είναι η πηγαία "θεατρική" παράσταση που δίνει ο συνθέτης πάνω στη σκηνή. Παράσταση, που εμπνέει τους συντελεστές και συνεγείρει το κοινό του.