Γ. Κοντογιώργης - Ελληνισμός και Δύση κατά την τουρκοκρατία - 1.6.2019

#Κοσμοσύστημα

Γ. Κοντογιώργης - Ελληνισμός
και Δύση κατά την τουρκοκρατία - 1.6.2019

Lo Mak

Δημοσιεύτηκε
στις 3 Ιουνίου 2019

Ομιλία του Ομότιμου Καθηγητή Πολιτικής Επιστήμης και πρώην Πρύτανη του Παντείου
Πανεπιστημίου κ. Γιώργου Κοντογιώργη με θέμα «Ελληνισμός και Δύση κατά την
τουρκοκρατία. Ο ελληνικός οικουμενικός κόσμος αντιμέτωπος με την ανατολική και
τη δυτική απολυταρχία», η οποία πραγματοποιήθηκε την 1.6.2019 στην Ένωση
Σπάρτης Μικράς Ασίας, σε Ημερίδα με θέμα «Η Ανάκαμψη της Ρωμιοσύνης τους Αιώνες
μετά από την Άλωση και η Αντίδραση της Δύσης: Οι σημερινές Προεκτάσεις» και
διοργανώθηκε από την Οικουμενική Ομοσπονδία Κωνσταντινουπολιτών.
  
Ελληνισμός και Δύση κατά την τουρκοκρατία

Ο ελληνισμός της τουρκοκρατίας συνεχίζει να βιώνει την οικουμενική φάση της ιστορίας του που ξεκίνησε με τον Αλέξανδρο και συνεχίσθηκε έως και το Βυζάντιο, κατά το οποίο και ολοκληρώνεται με όχημα το κράτος της κοσμόπολης. Μάλιστα από τον 8^ο -9^ο αιώνα ο Βυζαντινός κόσμος με τον σταδιακό  μετασχηματισμό του κοσμοπολιτειακού συστήματος σε κράτος της μεγάλης κλίμακας, σε ένα είδος κοσμοπολιτειακού κράτους έθνους. Η ολοκλήρωση της οικουμένης στο Βυζάντιο είχε ως συνέπεια ο καθόλα ανθρωποκεντρικός του κόσμος να απορρίψει επίσης τη δουλεία. Από την δουλοκτητική κοινωνία οδηγηθήκαμε έτσι στην πολιτειοτική κοινωνία Ο βασιλέας στο Βυζάντιο ήταν εκλεγμένος άρχοντας και μάλιστα εγγεγραμμένος σε ένα αντιπροσωπευτικό πολίτευμα. Η εκλογή του γινόταν από τη σύγκλητο και τον δήμο, από τους οποίους ελεγχόταν επίσης και εν ανάγκη ανακαλούνταν. Ώστε ο βασιλέας δεν ήταν αυτοκράτορας ούτε και το κράτος αυτοκρατορία όπως στη Δύση. Στον οικονομικό τομέα ήδη από το Βυζάντιο θα εφαρμοσθεί η δημοκρατική αρχή και το σύστημα θα συγκροτηθεί σε συντροφίες ή όπως θα αποκληθεί αργότερα συντεχνίες. Με τον τρόπο αυτόν διασφαλίσθηκε η κοινωνική ελευθερία. Από τα ανωτέρω προκύπτει ότι το Βυζάντιο ταξινομείται όχι στο Μεσαίωνα, ως φεουδαρχία, αλλά ομοθετικά στην ελληνική αρχαιότητα, με θεμέλια κοινωνία την πόλη/κοινό. Από το μέσο Βυζάντιο που ξεκίνησε η διαδικασία μετάβασης στην εθνική κοσμόπολη, δηλαδή στη νεοτερικότητα. Η διαδικασία αυτή ανεκόπη με την άλωση του 1204, η οποία έδωσε την ευκαιρία στη δεσποτική Δύση να αναλάβει την πρωτοβουλία των κινήσεων και να ηγεμονεύσει στο νεότερο κόσμο. Παρόλα αυτά, η ανθρωποκεντρική εξέλιξη του ελληνισμού δεν ανεκόπη ούτε με την άλωση του 1453. Στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας ο ελληνικός κόσμος διατήρησε τα κύρια χαρακτηριστικά της οικουμένης, με θεμέλια κοινωνία την πόλη. Ώστε αυτό που αποκαλείται κοινότητα στην τουρκοκρατία είναι η ευθεία συνέχεια της αρχαίας πόλης με δημοκρατικά χαρακτηριστικά. Η ανθρωποκεντρική αντίθεση του ελληνισμού έναντι της φεουδαλικής Δύσης εξηγεί γιατί ο ρόλος της Ορθόδοξης Εκκλησίας σε αντίθεση με την λατινική ομόλογή της στήριξε αδιατάρακτα την κοσμική νομιμότητα και την πολιτειακή δημοκρατία, ενώ η καθολική εκκλησία μεταβλήθηκε σε θεωρητικό της θεοκρατικής απολυταρχίας. Επομένως, ο Ελληνικός κόσμος κατά την Τουρκοκρατία κληρονόμησε και διατήρησε την παράδοση της Κοινωνικής του οργάνωσης που ξεκινάει από την αρχαιότητα με θεμέλιο την συγκρότησή του σε πόλεις  κράτη.

 Αυτή η σημαίνουσα θέση του ελληνικού κόσμου στη διάρκεια της τουρκοκρατίας εξηγεί την ανάληψη της ηγεσίας των χριστιανών από αυτούς, το σημαντικό καθόλα κοσμικό εκπαιδευτικό σύστημα, μοναδικό στο είδος του, την παραγωγή και τη διάχυση ενός απαράμιλλου πνευματικού πολιτισμού, την κυριαρχία της ελληνικής γλώσσας, την ανάπτυξη μιας εξαιρετικής σε χαρακτηριστικά και επιρροή τέχνη που ήταν διάχυτη στο λαό. Διαπιστώνει κανείς την περίοδο αυτή ότι ο Ελληνισμός κυριαρχεί οικονομικά στο έδαφος τριών Αυτοκρατοριών: της Ρωσσικής, της Αυστρο-ουγγαρικής και της Οθωμανική και συνάμα στη Μεσόγειο. Η δημογραφική διάσταση του ελληνισμού είναι εξίσου σημαντική που εκτιμώταν ότι ο Ελληνικός πληθυσμός έφθανε τα 9 εκατομμύρια πριν την επανάσταση.

Με αφετηρία την κρίσιμη αυτή θέση του ελληνισμού, και με δεδομένο ότι βίωνε ένα καθεστώς εθνικής κατοχής, οι πνευματικοί του ηγέτες προσδοκούσαν μια εθνεγερσία που θα ανακτούσε την οικουμενική του κοσμόπολη και θα αναλάμβανε πολιτικά τον ρόλο που του αναλογούσε στα λοιπά πεδίο του κόσμου της εποχής. Με επανάσταση ή διαδοχή ο ελληνισμός σχεδίαζε την οικειοποίηση του ουσιώδους της οθωμανικής αυτοκρατορίας και μια δημοκρατική πολιτεία.

Η ανησυχία των Δυτικών Κρατών αλλά και της Ρωσίας είναι να μην αντικατασταθεί η διαλυόμενη Οθωμανική Αυτοκρατορία από μια Ελληνική που θα αποτελούσε μια ισχυρή δύναμη στην Ανατολική Μεσόγειο και πολύ επικίνδυνη για τα συμφέροντα των κρατών αυτών. Σε πολλές αναφορές προξενικών αρχών αναφέρεται ο κίνδυνος αυτός. Η οικονομική αντίληψη του Ελληνισμού όπως επίσης και η δημοκρατική του φιλοδοξία ήταν καρφί στο μάτι της ευρωπαϊκής απολυταρχίας. Η στρατηγική της χειραγώγησης του ελληνισμού επιβλήθηκε μετά από την δολοφονία του Καποδίστρια με την εκ των έξω επιβολή της απολυταρχίας της οποίας η πρώτη ενέργεια ήταν η κατάργηση του συστήματος των κοινών και της δημοκρατικής πολιτείας. Αντί επομένως να ιδωθεί το κοινό ως το ανάλογο του κράτους έθνους, και να προβληθεί σ’αυτό το δημοκρατικό του κεκτημένο καταργήθηκαν προκειμένου η ελληνική κοινωνία να εξευρωπαϊσθεί. Το απολυταρχικό αυτό κράτος εχθρευόταν τον μείζονα ελληνισμό και γι’αυτό ουδέποτε αντιμετώπισε σοβαρά την εθνική ολοκλήρωση. Διότι αυτή θα συνεπήγετο ένα βιώσιμο κράτος με δημοκρατικά χαρακτηριστικά, που θα ενσωμάτωνε στους κόλπους του έναν σφριγηλό και με οικουμενική ιδιοσυστασία κόσμο. Εάν όντως ο μείζων ελληνισμός ενσωματωνόταν στο έδαφος του ελληνικού κράτους, τα μέλη της πολιτικής τάξης του θα περιοριζόταν σε κοινοτάρχες ορεινών χωριών. Μπορούμε να αναλογισθούμε επομένως τι θα ήταν σήμερα ο ελληνισμός εάν είχε επιτευχθεί η εθνική ολοκλήρωση ή εάν έστω το νεοελληνικό κράτος είχε συγκροτηθεί γύρω από ένα από τα μεγάλα αστικά κέντρα του ελληνισμού. Ή με διαφορετική διατύπωση τι χάθηκε.

Το συμπέρασμα στο οποίο καταλήγει η ανάλυση αυτή απολήγει στη διαπίστωση ότι η απελευθέρωση όπως έγινε όχι μόνο δεν ανταποκρίνεται στις προσδοκίες και στους σχεδιασμούς του ελληνισμού της τουρκοκρατίας, αλλά και αποτέλεσε την εδραία βάση για την αποδόμηση του συνόλου ελληνισμού και για την κακοδαιμονία που τον συνοδεύει στη διάρκεια του μετεπαναστατικού του βίου μέχρι σήμερα.  Με άλλα λόγια για την κακοδαιμονία αυτή δεν φταίει η ελληνική κοινωνία αλλά το καθόλα αναντίστοιχο προς αυτήν κράτος που επέβαλε η πρόσδεσή του στην δυτική πολιτειακή μοναρχία.