Ερώτηση 1. Ο απόηχος από τις πορείες για τη 17 Νοέμβρη ακόμη δεν έσβησε από τα αυτιά μας. Πιστεύετε πως ανάμεσα στις χιλιάδες διαδηλωτές εν έτη 2008 υπάρχει και ο Ρήγας Φεραίος;
Απάντηση: Η ελευθερία που διεκδικούν στους δρόμους οι κοινωνίες της εποχής μας δεν είναι η ελευθερία που τους επιφυλάσσει στο σύνταγμά του ο Ρήγας. Οι κοινωνίες σήμερα αγωνίζονται για την απλή ατομική ελευθερία και συγκεκριμένα για την κατοχύρωσή της έναντι των κατόχων της κοινωνικο-οικονομικής και πολιτικής εξουσίας. Η κοινωνική και η πολιτική ελευθερία αντιμετωπίζονται ως απλό δικαίωμα, όχι ως αυτονομία. Επιδιώκουν δηλαδή οι κοινωνίες να οριοθετηθεί η κατασταλτική δυνατότητα ή να τεθούν περιορισμοί στις διάφορες εξουσίες, της αγοράς ή του κράτους, όχι να πάρουν τα πράγματα στα χέρια τους. Ο Ρήγας προτείνει την καθολική ελευθερία και επομένως τη χειραφέτηση του ανθρώπου και πέραν του ιδιωτικού του βίου, στο κοινωνικό και στο πολιτικό πεδίο. Ο σύγχρονος άνθρωπος διδάσκεται ότι η πολιτική ελευθερία απειλεί την ατομική ελευθερία και ότι το δικαίωμα είναι ανώτερο της ελευθερίας. Η άποψη αυτή είναι σαφώς ολιγαρχική και αντικοινωνική. Επιδιώκει να κατευθύνει την κοινωνία να επιλέξει το παιχνίδι της εναλλαγής των «καλών» με τους «κακούς» κατόχους του κράτους και της αγοράς, αντί να διεκδικήσει το αυτονόητο, τη συμμετοχή της στο σύστημα. Είναι όμως προφανές ότι εάν η κοινωνία κατείχε το σύστημα δεν θα χρειαζόταν να διεκδικεί και να διαδηλώνει, θα αποφάσιζε. Οπότε οι διάφοροι προστάτες της θα έχαναν τη δουλεία τους! Ο Ρήγας ανακηρύσσει τον λαό «αυτοκράτορα», κάτοχο της καθολικής ελευθερίας ο οποίος υποστασιοποιημένος σε δήμο επενδύεται ο ίδιος το πολιτικό σύστημα. Η αντίληψη αυτή του Ρήγα δεν είναι πρωτότυπη. Εμπνέεται ευθέως από τις συνθήκες ζωής των Ελλήνων της εποχής του, από το σύστημα των κοινών το οποίο, παρόλον ότι υπέκειτο στους περιορισμούς της οθωμανικής κατοχής, διατηρούσε το ουσιώδες του ελληνικού ανθρωποκεντρισμού. Αυτή ακριβώς είναι και η θεμελιώδης διαφορά της δημοκρατίας του Ρήγα από τον ευρωπαϊκό Διαφωτισμό και τους ριζοσπάστες της Γαλλικής Επανάστασης οι οποίοι την ίδια περίοδο αγωνίζονταν απλώς να διέλθουν το κατώφλι της δεσποτείας.
Ερώτηση 2. Συνέδρια και συμπόσια, μονογραφίες και επιστημονικές προσεγγίσεις φτάνουν τελικά στο λαό και γίνονται λαϊκά-οικουμενικές ή παραμένουν περιορισμένες στους χώρους των ειδημόνων;
Απάντηση: Η παραγωγή γνώσης δεν είναι συγκρίσιμη με την παραγωγή ενός υλικού αγαθού. Η γνώση δεν είναι αναλώσιμο αγαθό, δεν αποτελεί είδος λαϊκής κατανάλωσης. Η γνώση μπορεί να διδαχθεί και μέσω της διδασκαλίας διαχέεται στην κοινωνία. Πρέπει να διακρίνουμε τον λαϊκισμό της ιδεολογίας από τη γνώση. Σήμερα η δυσκολία στη διάχυση της γνώσης βρίσκεται στο περιβάλλον που έχει δημιουργήσει η ιδιοποίηση των μέσων επικοινωνίας. Οι συντελεστές τους όχι μόνο έχουν διαζευχθεί τη γνώση, όπως άλλωστε και οι πολιτικοί, αλλά και αγωνίζονται να μεταβάλλουν το φθηνό και πρόσκαιρο «συμβάν» σε κυρίαρχο θέαμα. Καλλιεργούν έτσι το θυμικό του πολίτη, τον ευτελίζουν, μετατρέποντας τον σε απλό καταναλωτή της ιδιωτείας του, προκειμένου να τον διατηρούν υπό έλεγχο.
Ερώτηση 3. Η ελληνική δημοκρατία και βραχύβια είναι και πολλές φορές κατά το «μπόϊ» του καθενός ερμηνευτή. Ποια σχέση έχει με την ελληνική δημοκρατία του Ρήγα;
Απάντηση: Η δημοκρατία του Ρήγα δεν αποκλείει την κοινωνία από το πολιτικό σύστημα, εισάγει την αρχή της αυτοκυβέρνησης της κοινωνίας. Ο λαός του Ρήγα συγκροτεί ο ίδιος το πολιτικό σύστημα, ενώ σήμερα το πολιτικό σύστημα κατέχεται ολοκληρωτικά από το κράτος και ο λαός αντιμετωπίζεται ως ιδιώτης. Στο σημερινό κράτος ο λαός δεν είναι εντολέας, την ιδιότητα αυτή την κατέχουν οι φορείς του κράτους, οι ίδιοι που κατέχουν και την ιδιότητα του εντολοδόχου. Γι’αυτό και η πολιτική τάξη μπορεί να αποφασίζει κατά βούληση πως θα πολιτευθεί ή να αναιρεί τις υποσχέσεις της χωρίς συνέπειες. Στο κράτος του Ρήγα ο λαός δεν χρειάζεται να διαδηλώσει διότι ο ίδιος νομοθετεί και αποφασίζει, οι δε εντολοδόχοι του πολιτικοί δεσμεύονται από αυτές, είναι απολύτως ελεγχόμενοι και ελευθέρως ανακλητοί. Η πολιτεία του Ρήγα είναι δημοκρατική, το σημερινό σύστημα παρόλα όσα λέγονται δεν είναι καν αντιπροσωπευτικό.
Ερώτηση 4. Ο βαλκάνιος Ρήγας κάποτε ήταν μονόδρομος. Μετά τη σύσταση του νεοελληνικού κράτους μήπως από πολλούς εκλαμβάνεται ως μεγαλοϊδεατισμός;
Απάντηση: Επιτρέψτε μου να μην υιοθετήσω την έννοια «βαλκάνιος» διότι χρησιμοποιείται για να εγγράψει τους Έλληνες της εποχής στην περιφέρεια των ευρωπαϊκών εξελίξεων. Πράγμα που δεν είναι ορθό. Ο Ρήγας τοποθετείται στην καρδιά του ελληνισμού, ο οποίος συνέχιζε να αποτελεί ακόμη μια μοναδική ανθρωποκεντρική πρωτοπορία, σε αντίθεση με τον δυτικο-ευρωπαϊκό κόσμο που μόλις τότε επιχειρούσε να οικοδομηθεί με όρους ελευθερίας. Το πρόταγμα του Ρήγα εμπνέεται από την ελληνική οικουμένη η οποία στέγαζε έως και τον 19ο αιώνα όλους τους βαλκανικούς λαούς. Ο Φεραίος στοχαστής δεν πρότεινε τη δημιουργία ενός κράτους-έθνους, αλλά την απόσειση της κατάκτησης και την ανασυγκρότηση της ελληνικής οικουμενικής κοσμόπολης. Στο κράτος-έθνος κυριαρχεί ο εθνικισμός και η ιδιωτεία του λαού. Η κοσμόπολη έχει ως όχημα συνοχής την ελληνική οικουμενική ταυτότητα μέσα στην οποία οι επιμέρους εθνικές ταυτότητες εμπραγματώνουν την ελευθερία τους, την ίδια στιγμή που ο λαός χωρίς διακρίσεις υποστασιοποιείται σε δημοκρατία. Η «Μεγάλη Ιδέα» είναι δημιούργημα του κράτους-έθνους δεν έχει καμία σχέση με τον Ρήγα.
Ερώτηση 5. Όποιος ελεύθερα συλλογάται συλλογάται καλά ή καταλύει έννοιες και ελευθερίες άλλων σήμερα;
Απάντηση: Η άποψη ότι η «ελευθερία του ενός απειλεί την ελευθερία του άλλου» είναι ιδεολογικά φορτισμένη. Η «ελευθερία» του ενός μπορεί να απειλήσει την ελευθερία του άλλου μόνον εάν το σύστημα είναι συγκροτημένο στη βάση της εξουσίας και ιδίως της δύναμης. Διότι ο κάτοχος της εξουσίας ή της δύναμης έχει την τάση να επεκτείνει τον ζωτικό του χώρο, δηλαδή σε βάρος της ελευθερίας του ανίσχυρου άλλου. Αυτό ισχύει στις μέρες μας. Αντιθέτως, η εξίσωση του ατόμου ενώπιον της ελευθερίας επιτυγχάνεται όταν η ελευθερία διαχέεται στον σύνολο της κοινωνίας. Επομένως, «όποιος ελεύθερα συλλογάται, συλλογάται καλά» εάν αντιλαμβάνεται την ελευθερία με τους όρους της δημοκρατίας και όχι της ολιγαρχίας των ισχυρών.
Ερώτηση 6. Τα λόγια και οι πράξεις του Ρήγα εξακολουθούν να είναι ένας οδηγός και ένα όραμα ή για πολλούς αποτελούν πανάκεια;
Απάντηση: Ο Ρήγας μπορεί να εμπνεύσει την εποχή μας στο ζήτημα της κατανόησης της ελληνικής ιστορικής οικουμένης και, θα έλεγα, για μια ανασυγκρότηση της ενγένει ιστορίας. Μας βοηθάει επίσης να ανακτήσουμε την ιστορική μας συνείδηση και, μάλιστα, να δούμε την ευρωπαϊκή εξέλιξη με άλλο μάτι. Εκτιμώ ότι είναι εξίσου πολύτιμος για την αναθεώρηση των προσεγγίσεων της νεοτερικότητας για μια σειρά κρίσιμες έννοιες όπως το έθνος, το κράτος, το πολιτικό σύστημα, η κοινωνία, με πρόσημο την ελευθερία. Έννοιες τις οποίες αναλώνει σήμερα στην προσπάθεια της να νομιμοποιήσει στην εξουσία του κράτους και του κόσμου τις άρχουσες δυνάμεις. Υπό το πρίσμα αυτό, μια νέα ανάγνωση του Ρήγα θα μπορούσε να λειτουργήσει ως οδηγός, ώστε να ξαναδούμε τις εξελίξεις με μέτρο την πρόοδο και όχι με βάση την συντηρητική αγωνία της νεοτερικής ιδεολογίας να σημάνει το τέλος της ιστορίας. Κατά τούτο ο Ρήγας δεν προσφέρεται ούτε για να καταδειχθεί η παραρτηματική εξάρτηση του ελληνισμού από την Εσπερία ούτε και για αποξηραμένες αναγομώσεις της ελληνικής ιστορίας.
Ερώτηση 7. Πληροφορούμαστε ότι μόλις κυκλοφόρησε το νέο σας βιβλίο που αναφέρεται στον Ρήγα και έχει τίτλο: Η ελληνική δημοκρατία του Ρήγα Βελεστινλή, από τις Εκδόσεις Παρουσία. Ποια είναι τα νέα στοιχεία που μας φέρνει σχετικά με το έργο του;
Απάντηση: Το βιβλίο αυτό αποτελεί την πρώτη σφαιρική μελέτη του πολιτειακού προτάγματος του Ρήγα. Εξετάζει την πολιτεία του υπό το πρίσμα της ελληνικής κοσμοσυστημικής πραγματικότητας και σε συγκριτική σχέση με τις δυτικο-ευρωπαϊκές εξελίξεις την εποχή του Διαφωτισμού και της Γαλλικής Επανάστασης. Η διερεύνηση του χαρακτήρα της «Ελληνικής Δημοκρατίας» του Ρήγα συνδυάζεται επίσης με τις σταθερές της σύγχρονης εποχής έτσι ώστε να τίθεται κατά τρόπο φυσικό το ζήτημα της επικαιρότητας του έργου του. Το συμπέρασμα του βιβλίου είναι ότι ο Ρήγας τοποθετείται έτη φωτός μπροστά από τους πλέον προοδευτικούς επαναστάτες της εποχής του και εξίσου σε σύγκριση με τις αντιλήψεις της εποχής μας για τη δημοκρατία, της ελευθερία, το έθνος, την ιδιότητα του πολίτη και πολλά, πολλά άλλα.
Αθήνα, 19.11.2008
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου