Γιώργος
Κοντογιώργης
Οι
δημοσκόποι και οι δημοσκοπούμενοι. Μια σχέση χειραγώγησης
Τελικά οι δημοσκόποι
καθάρισαν τα αυτιά τους και άκουσαν. Μερικώς!.. Επί πολλά χρόνια τώρα ζητούσα
να τεθούν στη δημοσκοπούμενη κοινωνία τα σωστά ερωτήματα και όχι αυτά που
κατατείνουν στον εγκιβωτισμό της στο μονοσήμαντο καθεστωτικό γίγνεσθαι της
κομματοκρατίας. Στο κρίσιμο ερώτημα: "πόσοι
από εσάς θα φεύγατε από τη χώρα εάν είχατε τη δυνατότητα", η απάντηση
είναι 56,6%. Το ερώτημα αυτό, θα ήταν πλήρες και θα έδινε το ακριβές στίγμα των
αισθημάτων της κοινωνίας, εάν συνοδευόταν από τις δέουσες συμπληρωματικές
ερωτήσεις. Θα πληροφορούμασταν για παράδειγμα
για το βαθμό νομιμοποίησης των ηγητόρων και του συστήματος, εάν και σε
ποιο βαθμό οι Έλληνες αναγνωρίζουν τον εαυτό τους στην Ελλάδα της ασχήμιας και
του αίσχους που οικοδόμησαν οι ολιγαρχικές συμμορίες και οι συγκατανευσιφάγοι
που λυμαίνονται το κράτος και καταδυναστεύουν την κοινωνία. Επειδή όμως οι
δημοσκόποι έχουν εθισθεί να εστιάζουν μονοσήμαντα τα ερωτήματα στις
προδιαγραφές και στις ανάγκες των εντολέων τους, υπηρετώντας το σύστημα και
τους στόχους τους, δεν κατάφεραν να σκεφθούν ή δεν θέλησαν να θέσουν με τον σωστό
τρόπο το ερώτημα, με τις προεκτάσεις που επιβάλλονται για να γίνει σαφές το "γιατί",
η αιτιολογία της απάντησης. Το "στένεψαν" ευθύς αμέσως, το ενέταξαν
δηλαδή σε πλήθος άλλων ερωτημάτων (όπως ποιος είναι ο καταλληλότερος
πρωθυπουργός (sic),
ποια προτεραιότητα δίδουν στα ονομαστικά αναφερόμενα προβλήματα (!) κ.ά.) που καθοδηγούν τον δημοσκοπούμενο στα γνώριμα νερά
της καθεστωτικής εναλλαγής στην εξουσία. Προφανώς πρέπει να προκύψει ότι από
αυτή την επιλογή θα βγει η χώρα από την κρίση, ότι μέσω του κρατούντος
κομματικού συστήματος θα αντιμετωπισθούν υποχρεωτικά τα ζέοντα προβλήματα που
οι ίδιοι δημιούργησαν και συντηρούν. Ότι η απόρριψη που καταγράφεται σχεδόν
ολοκληρωτικά είναι συγκυριακή και όχι ανυπέρβλητη. Όλη η ιστορία είναι ότι εντολείς
των δημοσκοπήσεων και δημοσκόποι αγωνιούν να εκβιάσουν πρόθεση ψήφου στην
καθεστωτική κομματοκρατία, όχι να αντλήσουν την πραγματική κοινωνική βούληση.
Να ανιχνεύσουν τάσεις στην κοινωνία ώστε είτε να την καθοδηγήσουν,
καταστρώνοντας την επόμενη στρατηγική είτε, εν ανάγκη, να εναρμονίσουν τις δικές
τους κινήσεις προκειμένου να παραμείνουν στον αφρό και την επόμενη ημέρα.
Παρόλ'αυτά, μια
προϊδεασμένη ματιά ρίχνει άπλετο φως στα αισθήματα, στις προσεγγίσεις της
κοινωνίας των πολιτών. Επιβεβαιώνεται πέραν πάσης αμφιβολίας ότι η κοινωνία
απορρίπτει στο σύνολό τους το πολιτικό σύστημα και τους διαμεσολαβητές του (την
κομματοκρατία), τις καθεστωτικές δυνάμεις της διαπλοκής και της αγυρτείας που
κινούνται γύρω από αυτό. Ότι συντρέχει μια χαοτική απόκλιση των πολιτικών του
κράτους από τις επιλογές της, αλλά και σε ότι έχει να κάνει με τις κοινωνικές
προτεραιότητες, τις πραγματικές ανάγκες της χώρας, και πολλά άλλα. Πάντως ένα
είναι βέβαιο: όσο και αν ο σχολιαστής της δημοσκόπησης επιχειρεί εναγωνίως να
εντοπίσει το πρόβλημα στην ανεργία, με πρόσχημα την πρώτη προτεραιότητα που
δίνει ο δημοσκοπούμενος σ'αυτήν, η ανάγνωση του όλου υλικού συνομολογεί ότι η
απόρριψη είναι καθολική. Η ελληνική κοινωνία σε τίποτε και με τίποτε δεν
αναγνωρίζει τον εαυτό της μέσα στον καιάδα της απαξίωσης, της λεηλασίας και της
ταπείνωσης που την σέρνουν οι ηγήτορές της. Και της οποίας η ανεργία αποτελεί
απόρροια. Θα είχε επομένως ενδιαφέρον, αντί να επιδιώκεται η
"χειραγώγηση" των απαντήσεων, να ερωτηθεί ο δημοσκοπούμενος ποία
είναι η δική του ιδέα για την Ελλάδα, για το μέλλον της, για το πολιτικό
σύστημα και για όλα όσα στο κοινωνικο-οικονομικό, πολιτισμικό και πολιτικό
πεδίο αντιλαμβάνεται ως προσιδιάζοντα σε μια χώρα στην οποία θα ήθελε να ζήσει,
Πώς η χώρα του θα μπορούσε να γίνει προσφιλής, οικεία και αποδεκτή για να τον
στεγάσει.
Προφανώς και δε συμφέρει στους εντολοδόχους των δημοσκόπων να εξεταστεί αυτό το "γιατί". Το δε ερώτημα "ποιος είναι ο καταλληλότερος πρωθυπουργός" είναι μακράν το πιο βλακώδες και πιο προσβλητικό για τη νοημοσύνη του πολίτη απ' όλα.
ΑπάντησηΔιαγραφήΜήπως όμως με την ευκαιρία, κύριε καθηγητά, αποκαλύπτεται και μια αδυναμία της ιδέας του δημοσκοπικού δήμου; Ποιος θα καθορίζει τα ερωτήματα; Εννοώ ότι το πρόβλημα ξεκινάει από πάνω, οπότε για να λειτουργήσει σωστά ο δημοσκοπικός δήμος φαίνεται να προαπαιτεί και πολλές επιμέρους ιδεατές καταστάσεις, για παράδειγμα τις καλές προθέσεις της πολιτικής εξουσίας και τη πολιτική ωριμότητα του ψηφοφόρου. Το ίδιο ισχύει άλλωστε γενικά στη δημοκρατία. Για να λειτουργεί σωστά, απαιτεί ένα σώμα πολιτών τέτοιας 'ποιότητας' που δε συμφέρει, με τη Μακιαβελική, ρεαλιστική έννοια, σε κανέναν κάτοχο της εξουσίας να καλλιεργήσει. Αλλιώς έχεις οχλοκρατία ή π.χ. το δήμο που θα στείλει τον Αθηναικό στρατό στις Συρακούσες. Ταυτόχρονα, ούτε από 'κάτω' δε μπορεί να διαμορφωθεί, καθότι οι πολίτες δεν έχουν πλήρη ή άμεσο έλεγχο της παιδείας και της καθολικής εκπαίδευσης. Οπότε μήπως το ερώτημα του πώς θα ξεκινήσουμε να συνθέτουμε ένα τέτοιο κοινωνικό σύνολο δυστυχώς καταλήγει υπό μια έννοια ανάλογο αυτού της 'κότας και του αυγού';
Με εκτίμηση,
Δημήτρης Μαχαίρας
Διόρθωση:
ΑπάντησηΔιαγραφήΔε συμφέρει στους εντολείς των δημοσκόπων.
ΔΜ
Πρώτον, η πολιτική "ατζέντα" του δημοσκοπικού δήμου δεν θα τίθεται από την πολιτική εξουσία. Αντιθέτως ο δημοσκοπικός δήμος θα υπαγορεύει ευρέως την πολιτική "ατζέντα" στην εξουσία.
ΑπάντησηΔιαγραφήΔεύτερον, έχω υπογραμμίσει πολλές φορές ότι δεν υιοθετώ την αρχή της δεοντολογίας ως μέσον διαμόρφωσης της σχέσης μεταξύ κοινωνίας και πολιτικής. Δεν μπορεί μια κοινωνία να στηρίζεται στις καλές προθέσεις τρίτων. Οι κοινωνίες σώζονται και ευδοκιμούν εάν επιβάλουν καλές συμπεριφορές, σύμφωνες με την βούλησή τους. Μέχρι σήμερα ουδείς εμπήκε στον κόπο να απαντήσει στο ερώτημα: γιατί πρέπει να να διαδηλώνουμε για να αναγκάσουμε τους κυβερνήτες να αποφασίσουν σύμφωνα με τις απόψεις μας;. Αφού τις θεωρούμε σωστές, γιατί δεν αξιώνουμε να παίρνουμε εμείς τις αποφάσεις ή τουλάχιστον να συμμετέχουμε σ'αυτές;
Τρίτον, δεν συμφωνώ με το επιχείρημα της ανωριμότητας της κοινωνίας. Αυτά τα διδάσκουν οι ολιγάρχες για να δικαιολογήσουν την αξίωσή τους να διατηρούν το μονοπώλιο της εξουσίας. Συγκρίνετε τις δημοσκοπήσεις, από τη μεταπολίτευση έως σήμερα: τι έχει πει η κοινή γνώμη, και τι έκαμαν οι πολιτικοί. Διαβάστε τι λέει ο Αριστοτέλης σχετικά. Θα συνομολογήσετε ότι είστε θιασώτης της ολιγαρχίας ή απλώς θα αισθανθείτε ότι έχετε εμποτισθεί βαθιά από την ιδεολογία της νεοτερικής αλλοτρίωσης.
Τέταρτον, είναι χρήσιμο να σκεφθείτε ότι οι Αθηναίοι, ο δήμος, άσκησε τον πιο περίτεχνο από κάθε άποψη οικονομικό ιμπεριαλισμό στην ιστορία. Επίσης είναι καλό να πληροφορηθείτε καλύτερα γιατί επήγαν οι Αθηναίοι στη Σικελία και τι συνέβη στην Αθήνα το προηγούμενο διάστημα. Να γνωρίσετε τέλος ότι η δημοκρατία δεν υπήρξε υπόθεση ενός αιώνα αλλά 2500 ετών, όση και η διάρκεια της ιστορίας των πόλεων/κοινών, έως τον 19ο αιώνα. Μήπως είναι καιρός να ξανασκεφθούμε τα φαινόμενα και να επανέλθουμε;
Πέμπτον, η δημοκρατία δεν διδάσκεται ούτε έρχεται μέσω της διδασκαλίας στα πανεπιστήμια. Είναι απόρροια της εξέλιξης δηλαδή της ανάγκης των πραγμάτων. Εάν ήταν έτσι, θα πρέπει να διερωτηθούμε γιατί σήμερα που όλοι σχεδόν είναι εγγράμματοι ζούμε σε ολιγαρχίες και το χαιρόμαστε, ενώ οι αγράμματοι Έλληνες μεγαλούργησαν ιστορικά με αυτήν την πολιτεία χωρίς να έχουν περάσει ούτε από το δημοτικό…
Έκτον, είναι νομίζω η ώρα που πρέπει να διερωτηθούμε γιατί ενώ καθένας από εμάς ξέρει τι πρέπει να γίνει, φοβάται ή αρνείται να συνεκτιμήσει τον εαυτό του στο λαό. Μήπως θεωρεί εαυτόν ανήκοντα στις ελίτ, είναι τελικά ολιγάρχης; Ας το ψάξει ο καθένας μέσα του.
Και έβδομον, είτε το θέλουμε είτε όχι η δυναμική των πραγμάτων θα οδηγήσει στην αντιπροσώπευση και προοπτικά στη δημοκρατία. Δεν υπάρχει άλλη λύση, αυτό το διδάσκει η κοσμοσυστημική γνωσιολογία, δηλαδή η κοσμοϊστορία. Η σκέψη μου για τον δημοσκοπικό δήμο είναι ένα πείραμα που διερευνά αντιδράσεις περισσότερο, που θέτει το ζήτημα στην απλότητά του για να καταδείξει ότι δεν είναι ανέφικτη η αντιπροσώπευση, απλώς δεν είναι απιθυμητή στις ημέρες μας. Θα μπορούσε να συνδράμει εάν υιοθετείτο στην επίσπευση των εξελίξεων. Ο σημερινός άνθρωπος απέχει πολύ από του να εγγράψει στο αξιακό του "είναι" την αρχή της αντιπροσώπευσης, με ότι αυτό σημαίνει για την ελευθερία και τους συσχετισμούς. Γι αυτό και έως ότου αναγκασθεί να εξελίξει τη σκέψη του, θα πάσχει, θα εξουθενώνεται από τους ολιγάρχες, θα εκπλήσσεται γι'αυτό και θα διερωτάται γιατί και πώς θα διασωθεί, ή θα τον διασώσουν σωτήρες ή θεοί.
Κύριε καθηγητά,
ΑπάντησηΔιαγραφήΠροφανώς, στη σύμπτυξη του προβληματισμού που ήθελα να εκφράσω μέσα σε περιορισμένης έκτασης σχόλιο, διαστρεβλώθηκε ο χαρακτήρας της οπτικής μου γωνίας. Σε καμιά περίπτωση δε μιλώ με μια ελιτίστικη οπτική. Αλλά ούτε πιστεύω ότι αν παραδεχθούμε τις ανθρώπινες αδυναμίες που μπορεί να παρουσιάζει μια κοινωνία στη πολιτική της συμπεριφορά απαγκιστρωνόμαστε από το λαό και γινόμαστε αυτομάτως θιασώτες των δυναστών του.
Οι καλές προθέσεις στις οποίες αναφέρθηκα ιδεατά δεν είναι κάποιων ‘τρίτων’, σαν από έξω. Μια πολιτική ηγεσία που εκφράζει τη κοινωνία με τις πολιτικές της είναι πραγματικό μέρος της κοινωνίας αυτής, και οπότε δεν υφίσταται καν το παρόν κενό κοινωνίας και πολιτικής, το οποίο σαφώς και καταδικάζουμε. Επίσης, η αναφορά μου στη Σικελική εκστρατεία ήταν για να καυτηριάσω την τάση των πολιτών ως σύνολο να ακολουθούν τους δημαγωγούς. Είναι στη φύση του μυαλού του ανθρώπου να πιστεύει και να υποστηρίζει αυτό ακριβώς που αντιστοιχεί και συμφωνεί με το συμφέρον του, στα ωραία λόγια και στις εύκολες λύσεις. Οτιδήποτε άλλο προτιμά συνήθως να το απωθεί. Η δημοκρατία φυσικά και δε ‘μαθαίνεται’, τα αποτελέσματα της πολιτικής της υπερδύναμης τη τελευταία δεκαετία το αποδεικνύουν. Αυτό που μπορεί να διδαχθεί, όμως, στον μέσο πολίτη, είναι η αντίληψη και γνώση της ιστορίας, η στέρεα λογική, και οι αξίες οι οποίες θα πρέπει να καθοδηγούν τη πολιτική του συμπεριφορά. Με αυτά τα εργαλεία, η εξέλιξη προς την αντιπροσώπευση και τη δημοκρατία θα μπορούσε να επιταχυνθεί. Οπότε, θα επιμείνω στο βαθμό ευθύνης που καταλογίζω στη πολιτική εξουσία για το χαρακτήρα και τη ποιότητα της εκπαίδευσης που παρέχει και για την ανθρωποκεντρική παιδεία και καλλιέργεια που δεν παρέχει. Δυστυχώς, δε νομίζω ότι μπορούμε να περιμένουμε από τα σημερινά πολιτικά καθεστώτα ανά τον κόσμο στην ουσία να αυτοκαταστραφούν με το να γαλουχήσουν τέτοιο εκλογικό σώμα. Εξ ου και τα σύγχρονα εκπαιδευτικά συστήματα, που διατείνονται ότι ενθαρρύνουν τη κριτική σκέψη, αλλά στη πραγματικότητα παράγουν υπηκόους και οπαδούς. Οι αγράμματοι Έλληνες ανά τους αιώνες είχαν παρόλα αυτά κοινωνική καλλιέργεια και οξεία πολιτική αντίληψη. Εκεί έγκειται και ο διαχωρισμός παιδείας και εκπαίδευσης τον οποίο έκανα. Τέλος, συμφωνώ απόλυτα ότι οι κοινωνίες δε πρέπει να περιμένουν καμιά έξωθεν ή άνωθεν σωτηρία.
Με εκτίμηση,
Δημήτρης Μαχαίρας
Δωστε μας σας παρακαλω επιγραμματικα τα επιχειρηματα υπερ της διασφαλισης της ωριμανσης της κοινωνιας εις τροπο ωστε να περασει αυτη στο επομενο σταδιο και να αποδειξει την εξελιξη που αναμενετε.
ΑπάντησηΔιαγραφήΟσο για ττην ωριμοτητα που εσεις διαβλεπετε, αυτη ειναι αδυνατη, στο μετρο που η κοινωνια δεν κατορθωνει ακομη να συνειδητοποιησει και να διεκδικησει το αυτονοητο για το βιο της, ητοι να αποτιναξει από πανω της τους ολιγαρχες χειραγωγητες και να διεκδικησει για τον εαυτο της τη θεση του εντολεα με οτι αυτο συνπεαγεται.
ΑπάντησηΔιαγραφήΗ δημοκρατία όπως και η αντιπροσώπευση θα έρθουν την ώρα που θα το επιβάλλουν οι συνθήκες και ως πραγματολογική κατάσταση και ως αίτημα χωρίς να μας ρωτήσει. Έχω αναπτύξει διά μακρών το γνωσιολογικό αυτό ζητούμενο. Επομένως στο ερώτημα για την ωριμότητα των κοινωνιών απαντώ ότι μπορεί κανείς να παρακολουθήσει πώς καταγράφω το εξελικτικό γίγνεσθαι της πολιτείας της πόλης και να συγκροτήσει την παραλληλία του με το σήμερα. Θα διαπιστώσει με ακρίβεια το ανθρωποκεντρικό στάδιο (την ωριμότητα) του σημερινού κόσμου. Στο βιβλίο μου για το ελληνικό κοσμοσύστημα βρίσκει κανείς το πανόραμα αυτό και τι τελικά σημαίνει ωριμότητα των κοινωνιών. Στη δημοκρατία ως ελευθερία εμπεριέχεται και ένας πίνακας που δίνει το διάγραμμα της σύγκρισης του ελληνικού με τον νεοτερικό κόσμο.
Σε ό,τι αφορά εντούτοις το συμφέρον της κοινωνίας και την τάση της να υποκύπτει στους δημαγωγούς. Φαίνεται ότι υφέρπει εν προκειμένω μια αφαίρεση. Γιατί θέτουμε σε αυτή τη βάση την συμπεριφορά της κοινωνίας και όχι των ολίγων ή του ενός που μας κυβερνά; Γιατί η κοινωνία δεν δικαιούται να γνωρίζει το συμφέρον της και θεωρούμε αυτονόητο ότι μπορεί καλύτερα να κρίνει και να την προστατεύσει από τις αδυναμίες της ο ένας, ο ηγέτης που κατέχει ολοκληρωτικά την εξουσία και επομένως, όπως υπονοείτε, δεν υπόκειται σε εξαρτήσεις δεκτικές να παραγάγουν δημαγωγία; Αναφέρεστε στη Σικελία. Ο στρατηγικός σχεδιασμός των Αθηναίων έχει καταγραφεί από τον Αλκιβιάδη ενώπιον των Σπαρτιατών. Ήταν σαφής. Οι σχεδιαστές της εκστρατείας, δηλαδή οι ολίγοι, οι στρατηγοί απέτυχαν να υλοποιήσουν το εγχείρημα. Και βεβαίως οφείλουμε να συνεκτιμήσουμε ότι οι Αθηναίοι ηττήθηκαν στο εσωτερικό μέτωπο ουσιαστικά (επιδημίες κλπ), όχι στον πόλεμο. Και ήταν τόσο ορθή η στρατηγική επιλογή των Αθηναίων που όχι μόνο δεν αναιρέθηκε αλλά και την πραγματοποίησαν οι Μακεδόνες λίγο αργότερα. Οι Αθηναίοι λοιπόν διαισθάνθηκαν ότι είχε έρθει η ώρα της μετάβασης στην οικουμένη, και επιχείρησαν να την καρπωθούν.
Είναι χρήσιμο νομίζω να συνεκτιμήσετε ότι ο μόνος που δικαιούται να κάνει λάθη είναι η κοινωνία, δηλαδή το όλον μαζί, ουδείς μόνος του για τους άλλους. Ο λόγος ύπαρξης του ενός, του κράτους, της εξουσίας, της οικονομίας είναι το όλον της κοινωνίας. Το ζήτημα είναι το στάδιο της εξέλιξης. Εκτός εάν είστε έτοιμος να μαρτυρήσετε ότι η κοινωνία ως όλον θα είχε διαπράξει στη διάρκεια του νεοελληνικού κράτους ή έστω της μεταπολίτευσης στην Ελλάδα περισσότερα "λάθη" -διάβαζε λεηλασίες σε βάρος του εαυτού της και της χώρας- από όσες διέπραξε η πολιτική τάξη…. Οίκοθεν νοείται ότι η εκπαίδευση οργανώνεται για να υποστηρίξει το καθεστώς. Στο προσεχές μου βιβλίο με τίτλο Οι ολιγάρχες που θα κυκλοφορήσει σύντομα υπάρχει σχετικό κεφάλαιο/ερώτημα για αυτό. Για να διαπιστώσετε όμως πόσο ολιγαρχική είναι η εκτίμηση ότι η κοινωνία δεν μπορεί να έχει ορθή άποψη για το συμφέρον της σας παραπέμπω στο διάλογο που μας μεταφέρει ο Αριστοτέλης και εμπεριέχεται αναλυτικά στο βιβλίο μου Η δημοκρατία ως ελευθερία. Και μια επισήμανση που παραβλέπετε: Ο διάλογος που κάνουμε για το συμφέρον της κοινωνίας δεν συνεκτιμά μια διάσταση που εντούτοις είναι καίρια: την ελευθερία. Ο Ξενοφών λέει απλά: ο δήμος δεν ενδιαφέρεται στο τέλος τέλος να κυβερνάται καλά αλλά να είναι προεχόντως ελεύθερος. Το γεγονός ότι σήμερα δεν μας ενοχλεί που δεν είμαστε κοινωνικά και πολιτικά ελεύθεροι δεν σημαίνει ότι μας είναι επιτρεπτό να μεμφόμεθα την κοινωνία εκ προοιμίου για να την αποτρέψουμε να υιοθετήσει όταν έρθει η ώρα την εκδοχή της πολιτικής ελευθερίας. Διαφορετικά, εάν συμφωνήσουμε ότι είναι προτιμότερο να μην είναι πολιτικά ελεύθερο το άτομο, γιατί να μην επανέλθουμε στη φεουδαρχία ώστε να γίνουμε μη ελεύθεροι και στον προσωπικό μας βίο;
Το μειονέκτημα ενός συνόλου, σε σύγκριση με το ένα, είναι το θέμα της συνοχής. Κανένα σύνολο δε μπορεί να συμφωνεί σε όλα, ούτε μπορεί η πλειοψηφία να αποδεικνύεται πάντα σωστή. Αυτό έχει και τις προεκτάσεις του στο θέμα της ελευθερίας και του δικαιώματος στο λάθος που αναφέρετε. Μα όταν κάνει λάθος η κοινωνία ως ‘όλον μαζί’, δε καταπατά την πολιτική ελευθερία μου και το προσωπικό δικαίωμα μου ως άτομο να μη κάνει κάποιος άλλος αντί εμού λάθη τις τραγικές συνέπειες των οποίων να υφίσταμαι χωρίς να φέρω προσωπική ευθύνη; Δεν υποφέρει ο ένας, ο καθένας, το άτομο, απλά και μόνο γιατί αυτή η κοινωνία είχε αυτή την ωριμότητα που είχε (ή δεν είχε) ενίοτε να ανέχεται και συνήθως να υποστηρίζει με φανατισμό αυτή τη συγκεκριμένη πολιτική εξουσία της μεταπολίτευσης; Γιατί είναι θεμιτό να κάνουν λάθη οι πολλοί άλλοι για τον έναν; Τα δύο επίπεδα ανάλυσης, κοινωνία και άτομο, δεν είναι, ή δε θα έπρεπε να θεωρούνται τόσο διαφορετικά μεταξύ τους ως προς το θέμα της ελευθερίας, είναι συγκοινωνούντα δοχεία μέσα στα οποία διαμορφώνεται το συνολικό συναίσθημα ελευθερίας που νοιώθουμε. Και μια επισήμανση: δεν είπα ότι μια κοινωνία «δεν μπορεί» να έχει ορθή άποψη για το συμφέρον της (με την έννοια ότι είναι αδύνατον) αλλά υπονόησα ότι δεν συμβαίνει αυτό πάντα. Και θα συνέβαινε μάλιστα πολύ συχνότερα, αν η κοινωνία είχε ακριβώς τα εργαλεία αυτά που ανέφερα στο προηγούμενο σχόλιο και που οι κατέχοντες την εξουσία αρνούνται να της δώσουν μέσω της εκπαίδευσης, και θα μπορούσαν να το κάνουν αν είχαν προτεραιότητά τους το κοινό καλό.
ΑπάντησηΔιαγραφήΠολιτική ελευθερία δεν είναι μόνο να έχεις το δικαίωμα να δηλώνεις τη πολιτικές προτιμήσεις σου, αλλά και εν τέλει να άρχεσαι σύμφωνα με τις πολιτικές αυτές προτιμήσεις. Υπό αυτή την έννοια, πολλοί θα είναι αυτοί που μέσα ακόμα και στη καλύτερη δημοκρατία θα ζούνε ουσιαστικά χωρίς πολιτική ελευθερία γιατί απλούστατα δε θα συμφωνούν με τις αποφάσεις του δήμου, και χωρίς να εννοώ τους κακόβουλους ολιγάρχες. Επίσης, μη ξεχνάμε ότι πρόσωπα όπως ο Περικλής και ο Σόλωνας συγκέντρωσαν ουσιαστικά υπερεξουσίες για την εποχή για να καταφέρουν αυτά που κατάφεραν. Και δεν υπονοώ τίποτα περισσότερο εδώ, απλή διαπίστωση κάνω. Η οποία βέβαια χρήζει ερμηνείας ως προς του τι μπορεί να σημαίνει εν προκειμένω για το θέμα του πώς μπορεί να ξεκινήσει ή να επιταχυνθεί μια πρόοδος.
Επίσης, γιατί να θεωρήσουμε τους στρατηγούς ως «ολίγους»; Πρέπει να αποφασίσουμε. Ή η Αθηναϊκή Δημοκρατία τότε λειτουργούσε σωστά, οπότε οι στρατηγοί ήταν απλά ένα μέρος της υπεύθυνο για τα στρατιωτικά και όχι ολιγάρχες, ή ήταν παρόμοια φενάκη με τη σημερινή ως προς το ‘δημοκρατία’, οπότε ο δήμος δε φέρει τη κύρια ευθύνη για τη καταστροφή. Αν ισχύει το πρώτο, τότε γιατί να διαχωρίσουμε τους στρατηγούς από τον εντολέα λαό; Επειδή το κομμάτι του που ήταν επιφορτισμένο να φέρει σε πέρας την εκστρατεία απέτυχε; Πότε δηλαδή θα λέγαμε ότι έφταιξε αυτός ο δήμος ως σύνολο; Αν πήγαινε όλη η πόλη να πολεμήσει και όλοι ταυτόχρονα ήταν στρατηγοί; Εξάλλου στον πόλεμο, όλα κρίνονται εκ του αποτελέσματος. Επιστημονικά, το να θεωρούμε ένα σύνολο ατόμων ως μία ξεχωριστή οντότητα έχει δυστυχώς και τα μεθοδολογικά του μειονεκτήματά.
Με εκτίμηση,
Δημήτρης Μαχαίρας