Πηγή Αντίφωνο
Δευτέρα, 11
Ιούνιος 2012 09:00
Γιώργος Κοντογιώργης
Η κρίση που διέρχεται ο κόσμος σήμερα επαναφέρει το
ερώτημα: Εξακολουθεί ο ελληνικός κόσμος να είναι επίκαιρος; Μπορεί να
βοηθήσει τον σημερινό άνθρωπο να κατανοήσει τον κόσμο της εποχής του, να δώσει
απαντήσεις στα προβλήματα που αντιμετωπίζει ή, ενδεχομένως, να του υποδείξει το
μέλλον;
Αναθεωρώντας τον τρόπο που ορίζουμε θεμελιώδεις
έννοιες, όπως η δημοκρατία, η αντιπροσώπευση, η ελευθερία και τα δικαιώματα, η
πολιτική, η εργασία, το παγκόσμιο σύστημα, ή φαινόμενα, όπως ο πόλεμος και η
ειρήνη, η παγκοσμιοποίηση, η οικονομική αγορά, ο καθηγητής Γιώργος Κοντογιώργης
προσεγγίζει τον Ελληνισμό ως κοσμοσύστημα. Παράλληλα, δίνει μέσα από τη σειρά
των διαλέξεων του το κλειδί για την κατανόηση του σύγχρονου κόσμου, υπό το
πρίσμα του μέλλοντος, που διδάσκει ο Ελληνισμός.
17 Ιανουαρίου - 21 Φεβρουαρίου, Χώρος Αμφιθέατρο Ιδρύματος Β & Μ Θεοχαράκη
6η συνάντηση
6η συνάντηση
Αγαπητέ κύριε Καθηγητά,
ΑπάντησηΔιαγραφήπραγματικά θέλω να σας ευχαριστώ για αυτές τις τόσο ενδιαφέρουσες και διαφωτιστικές διαλέξεις που προσφέρουν αυτή την άλλη θεώρηση των πραγμάτων που νομίζω μας λείπει (όπως βέβαια και το αντίφωνο που φροντίζει για όλους εμάς που δεν θα μπορούσαμε να είχαμε άλλη πρόσβαση).
Αυτό που θα ήθελα βέβαια να σας ρωτήσω είναι αν η πρόταση του Κ. Καραβίδα για τον «Κοινοτισμό» θα είχε κάποια θέση σήμερα (και σε αυτά που μας είπατε) και το αν ή με ποιο τρόπο θα μπορούσε κανείς να προκαλέσει τις αναγκαίες προϋποθέσεις για την μετάβαση/επανασύσταση του ελληνικού κοσμοσυστήματος/της δημοκρατικής κοινωνίας .
Ευχαριστώ πολύ.
Με εκτίμηση,
Θανάσης Αλεξανδρής
Πρέπει πρώτα να ξεκαθαρίσουμε τι είναι αυτό που αποκαλείται "κοινότητα". Έχω υποστηρίξει ότι το φαινόμενο που αποκλήθηκε από τους νεότερους "κοινότητα", στον ελληνικό χώρο, δεν είναι παρά η πόλη κράτος, όπως μετεξελίχθηκε στη φάση της οικουμένης. Δεν πρόκειται επομένως για τοπική αυτοδιοίκηση όπως πιστεύεται. Πρέπει επίσης να διευκρινισθεί ότι η έννοια του "κοινοτισμού" συγχέει το σχετικό φαινόμενο που αναπτύχθηκε στην πέραν των Άλπεων Ευρώπη με το φαινόμενο του ελληνικού κοινού, της πόλης, όπως την προσδιόρισα μόλις ανωτέρω. Η "δυτική" κοινότητα είναι η "τριτοκοσμική", όπως θα λέγαμε σήμερα εκφορά του κοινού, το οποίο μετακενώθηκε εκεί κατά την φάση της μετάβασης των ευρωπαϊκών κοινωνιών από την φεουδαρχία στον ανθρωποκεντρισμό (στις κοινωνίες εν ελευθερία). Εκεί το κοινό εγκαταστάθηκε μέσα στο φέουδο και εξελίχθηκε μαζί του. Παρέμεινε έως το τέλος μέρος του φέουδου. Όταν επιχείρησε, ορισμένες φορές να αυτονομηθεί και να λειτουργήσει ως πόλις/κοινό, ήταν πλέον αργά διότι είχε δημιουργηθεί ήδη η κεντρική κρατική δεσποτεία/απολυταρχία. Τυπικά παραδείγματα οι Χανσενικές πόλεις, η Μασσαλία και φυσικά η κομούνα του Παρισιού. Αντιθέτως, στην Ιταλία όπου το Βυζάντιο παρεμβαίνει κατά τρόπο άμεσο, το σύστημα των κοινών/πόλεων εμφυτεύεται αυτούσιο, αναπτύσσεται ως εναλλακτική κοινωνία στο φέουδο. Τι συνέβη λοιπόν στα καθημάς: Παραλάβαμε την "τριτοκοσμική" εκφορά του κοινού/πόλης, την "κοινότητα" και με βάση αυτήν μεθερμηνεύσαμε το αρχέτυπο, από το οποίο αυτή προήλθε. Οφείλουμε επομένως να ξεκαθαρίσουμε ότι ο "κοινοτισμός" αποδίδει το πολιτειακό μόρφωμα που αναπτύχθηκε στο πλαίσιο του φέουδου, που "εισέπραξε" η Εσπερία από τον ελληνικό κόσμο, και στο οποίο στεγάσθηκαν οι θύλακες των σχετικά ελεύθερων ανθρώπων, κατά την έξοδο της από τη φεουδαρχία. Το κοινό/πόλη, αντιθέτως, είναι η θεμελιώδης κοινωνία του ελληνικού ή ανθρωποκεντρικού κοσμοσυστήματος μικρής κλίμακα, το οποίο στην μεν κρατοκεντρική εποχή λειτούργησε ως κράτος, στην δε οικουμενική περίοδο αποτέλεσε την αυτόνομη πόλη/κοινό. Θα σταδιοδρομήσει στον ελληνικό κόσμο (και στον ιταλικό από την αναγέννηση και εντεύθεν) έως ουσιαστικά τον 19 αιώνα, έως τη μετάβασή τους στο κράτος έθνος.
ΑπάντησηΔιαγραφήΗ διευκρίνιση αυτή απαντά και στο δεύτερο ερώτημα. Από τη στιγμή που το ανθρωποκεντρικό κοσμοσύστημα μετεξελίχθηκε από τη μικρή στη μεγάλη κλίμακα, εξέλειπε ο λόγος ύπαρξης της θεμελιώδους κοινωνίας του κοινού/πόλης. Αντικαταστάθηκε από την θεμελιώδη κοινωνία του κράτους έθνους. Η χρησιμότητα του κοινού/πόλης είναι ωστόσο κεφαλαιώδης. Διότι θα έπρεπε να μας βάλει σε σκέψεις γιατί το αντίστοιχο -η πόλις/κοινό- του κράτους έθνους, δεν αποτέλεσε το συγκριτικό προηγούμενο, για την ανάπτυξη ενός γόνιμου προβληματισμού ως προς τη μεταστέγαση στο δεύτερο -στο κράτος της μεγάλης κλίμακας- του πολιτειακού συστήματος του δεύτερου -του κοινού/πόλης-, εν οίς και της δημοκρατίας.
Οίκοθεν νοείται ότι το κοινό/πόλις θα μπορούσε, σε κάθε περίπτωση, να αποτελέσει το τοπικό κοινωνικό μόρφωμα που, οργανωμένο δημοκρατικά, θα ανασυγκροτούσε την κοινωνία του σε δήμο. Το ενδεχόμενο αυτό δεν πρέπει σε καμιά περίπτωση να σκιάσει το θεμελιώδες διακύβευμα, που είναι η δημοκρατία στη σύνολη κοινωνία της μεγάλης κοσμοσυστημικής κλίμακας. Διότι εκεί τελικά κρίνεται η τύχη των κοινωνιών και όχι στα τοπικά τους υποσύνολα.
Αγαπητέ κύριε Καθηγητά,
ΑπάντησηΔιαγραφήσας ευχαριστώ πολύ για την απάντησή σας και τις πολύτιμες διευκρινήσεις. Αναλογιζόμενος –με βάση με αυτά που μας είπατε– τα όσα λίγα έχω διαβάσει, αισθάνομαι πως όντως κάποιες φορές αυτή η «λάθος» ανάγνωση/πρόσληψη των ελληνικών «κοινών/κοινοτήτων» είναι κάπως εμφανής. Πάντως , και χωρίς να θέλω να σας κουράσω, αυτό που μου έκανε μεγάλη εντύπωση στο «Κοινοτισμός και Σοσιαλισμός» του Κ. Καραβίδα (υπήρχει ηλεκτρονικά εδώ: http://anemi.lib.uoc.gr/metadata/1/9/3/metadata-bb4fa891c0c59c8b8f65a6f657dd88fa_1269254679.tkl) είναι ότι αν και οι σοσιαλιστικές του καταβολές είναι μάλλον εμφανείς, τουλάχιστον στο λεξιλόγιο του, καταφέρνει κατά κάποιο τρόπο να τις υπερβεί και μάλιστα ασκεί δριμύτατη κριτική σε όσους απλά «παπαγαλίζουν» τους ξένους, μιας και όπως λέει τίποτα δεν θα έρθει από τα «μεταφραστικά γραφεία των ξένων βιβλίων και των ξένων νόμων, την ξένης γενικά μορφολογίας (όπως περιμένουν φαίνεται τα Υπουργεία μας και τα Πανεπιστήμια μας)».
Έτσι μου έκανε μεγάλη εντύπωση και ο τρόπος με τον οποίο αναφέρεται στον «κοινοτισμό» (και για αυτό ακριβώς θέλησα πολύ να ρωτήσω και την γνώμη σας). Συγκεκριμένα λέγει: «Ο «κοινοτισμός» δεν είνε (sic) σύστημα διοικητικών δικαίων, είνε πνεύμα ζωής, είναι βίωσις, εινε δεδομένο, οικονομικό, κοινωνικό και βιολογικό και εμφανίζεται υπό πολυάριθμες μορφές οργανώσεως, υπό σειράν σχηματισμών που τους καλώ κοινοτικούς ή και εταιρικούς ή και συντροφικούς αν θέλετε. Ο Κοινοτισμός δεν είνε κατά ταύτα ένα σύστημα με το οποίον κατά προτίμησιν η κεντρική εξουσία θα κάμη τάχα καλύτεραν την διοίκησιν της περιφέρειας, είνε ένα αυθύπαρκτο γεγονός, που μάλιστα κατά το πλείστον δεν πήρε καν νομική θετή μορφή αλλά στάθηκε στην περιοχή των εθίμων αυτοτελές και αυτοκαθωρισμένο και επί τη βάσει των παραδόσεων και της πολιτιστικής εξελίξεως εκάστης χώρας» αλλού πάλι λέει ότι η κοινότητα είνε πολύ ολιγώτερο ένας αποκρυσταλλωμένος μορφικά θεσμός και πολύ περισσότερο ένα χιλιόψυχο και πολύμορφο ζώο και ότι δεν μπορεί να αναζητήσει κανείς τον κοινοτισμό μέσα στα γραπτά κείμενα του δικαίου που «είνε στενός, λιψός και νεκρός αντίκτυπος της ζωής του λαού». Πολύ περισσότερο μου έκανε εντύπωση η έμφασή του στις προσωπικές σχέσεις (το κοινωνικό ζήτημα ειναι προσωπικό και όχι ταξικό) και ιδιαίτερα όταν λέει ότι «η ιεραρχία στην κοινότητα δεν είναι κάτι διαλεκτικό και ορθολογιστικό αλλά κάτι προσωπικό και οντολογικό, η ελευθερία στην ομάδα είναι όχι a priori ρωμαϊκή και λατινική αλλά είνε ελληνική, δηλαδή γίνεται και ισοζυγιάζεται και καταρτίζεται διαρκώς με την καλλιέργεια και με τον πολιτισμό, δηλαδή βάσει ζωντανών κι όχι τυπικών μέτρων της αξίας» κάτι που μου θύμισε και αυτό που λέει και ο κ. Χ. Γιανναράς (δεν ξέρω αν συμφωνείτε) ότι τα ατομικά δικαιώματα είναι επίτευγμα προ-πολιτικό.
Ευχαριστώ πολύ για τον διάλογο.